କବିମାନସରେ ଗାନ୍ଧୀ

‘ଜୟ ଜଗତ୍‌’

କଟକ

ହୁସେନ୍‍ ରବି ଗାଂଧୀ

ଓଁ ଈଶା ବାସ୍ୟମିଦଂ ସର୍ବଂ ଯତ୍‌କିଞ୍ଚ ଜଗତ୍ୟାଂ ଜଗତ୍ ।

ତେନ ତ୍ୟକ୍ତେନ ଭୁଞ୍ଜିଥା ମା ଗୃଧଃ କସ୍ୟସ୍ୱିଦ୍‌ଧନମ୍ ॥

(ଈଶୋପନିଷଦ -ପ୍ରଥମ ମନ୍ତ୍ର)

ତୁମେ ତ ସମୁଦ୍ର କରୁଣାର ।

ଦରିଦ୍ର ଅବହେଳିତ କୁଟୀରରେ

ଆସ୍ଥାନ ତୁମର ।

ଗଙ୍ଗା, ଯମୁନା, ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର ଜଳରେ ବିଧୌତ

ଏ ଭୂମିରେ

ସନ୍ଧାନ ଦିଅ ପ୍ରଭୁ ସେହି ଆସ୍ଥାନର ।

କାଣିଚାଏ ଦିଅ ମୋତେ ତୁମ ବିନୟର ।

ଅଦମ୍ୟ ବାସନା ପ୍ରଭୁ ଭରିଦିଅ ମୋର ହୃଦୟରେ

ଏକୀଭୂତ ହେବା ପାଇଁ ଅଗଣିତ ଜନତା ସହିତ

ଭାରତ ଭୂମିରେ ॥

ତୁମର କରୁଣା ପ୍ରଭୁ

କେବଳ ତାହାରି ପାଇଁ

ଯେ ନିଜକୁ ସମର୍ପଇ

ତୁମ ପାଶେ

ଆପଣାର ସ୍ଥିତି ଭୁଲିଯାଇ ।

ତୁମର ଆଶିଷ ଦିଅ ପ୍ରଭୁ

ଦୀନ ହୀନ ଭୃତ୍ୟ ମୁହିଁ ।

ଯେପରି ନଭୁଲେ ମୁହିଁ ସେବା ବ୍ରତ

ଏ ଦେଶର ନରନାରୀ ପାଇଁ ।

ତ୍ୟାଗ, ଭକ୍ତି, ବିନୟର ଭାବ

ଯେପରି ନ ଭୁଲେ ମୁହିଁ

ଏହି ମୋର ପ୍ରିୟ ଦେଶ ପାଇଁ ॥

ଭାରତେ ଉତ୍କଳ ମହା ପୁଣ୍ୟଧାମ,

ଭାରତ ପାଞ୍ଜିରେ ନ ଥିଲା ତା ନାମ,

ସାହସ, ସାହିତ୍ୟ, ଧନ, ମାନ ବଳେ

ଉତ୍କଳର ନାମ ସମସ୍ତଙ୍କ ତଳେ ।

ଭାରତ ଜାତୀୟ ମହାସମ୍ମିଳନେ

ନ ବସେ ଉତ୍କଳ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଆସନେ,

ତେଣୁ ଜଗନ୍ନାଥ କରୁଣାନିଧାନ

କରୁଣା କଟାକ୍ଷେ କଲେ ଅବଧାନ ।

ଅସହଯୋଗର ପବିତ୍ର ସରିତ

ଉତ୍କଳର ବକ୍ଷେ ହେଲା ପ୍ରବାହିତ ।

ଗାନ୍ଧୀ ଭଗୀରଥ ନିଜ ପୁଣ୍ୟବଳେ

ଆଣିଲେ ଅସଙ୍ଗ ଜାହ୍ନବୀ ଉତ୍କଳେ ।

ହିମାଚଳଠାରୁ ସୀମାଚଳ ଧରି

କୁମାରିକା ଯାଏ ଖେଳିଲା ଲହରୀ ।

ଉତ୍କଳେ ସେ ପୁଣ୍ୟ ସ୍ରୋତ ଶତ ଧାରେ

ବହେ ପୁରପଲ୍ଲୀ କାନ୍ତାରେ ପ୍ରାନ୍ତରେ ।

ଉତ୍କଳେ ଅସଙ୍ଗ-ପ୍ରବାହେ ତ୍ୱରିତ

ବାହୁଛନ୍ତି ଯେହୁ ସ୍ୱରାଜ୍ୟ-ବୋଇତ,

ସେ ଦଳରେ ମୁହିଁ ଅକିଞ୍ଚନ ଜଣେ

ମୋଡ଼ୁଥିଲି ନାବ-ମଙ୍ଗ ପ୍ରାଣପଣେ ।

ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ବଇରୀ ଦଳ ହାତେ ପଡ଼ି

ମୋ ହାତେ ଲାଗିଛି ଏବେ ଲୁହାକଡ଼ି ।

ଆଉ କେତେ ଜଣ ନାଉରିଆ ଭାଇ

ମୋ ସଙ୍ଗତେ ସମ ଦଶା ଛନ୍ତି ପାଇ ।

ଉତ୍କଳନିବାସୀ ଏ ଦଶା ଦେଖିଣ

ନିରାଶରେ ବଳ କର କି ହେ କ୍ଷୀଣ ?

କର କି ଭାବନ୍ତା କାଣ୍ଡାରି ବିହୁନେ

ଚାଲିବ ସ୍ୱରାଜ୍ୟ-ବୋଇତ କେସନେ ?

ନ ଅଟକେ କର୍ମ ନେତାର ଅଭାବେ,

ଧର୍ମ-ନାବ ଚଳେ ଧର୍ମର ପ୍ରଭାବେ ।

ବିଶେଷେ ଉତ୍କଳେ ନାହିଁ ପ୍ରୟୋଜନ;

ଉତ୍କଳର ନେତା ନିଜେ ନାରାୟଣ ।

X X X

ଉଇଁ ଆସୁଅଛି ସ୍ୱରାଜ୍ୟ-ତପନ,

ଭାରତେ ଜାଗ୍ରତ ନରନାରୀଗଣ ।

ଘୁମାଇ ନ ରହ ଏ ସମୟେ ଆଉ,

ଉଠ ଉଠ ବେଗେ ବେଳ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ।

ଥରେ ଭଲ ଭାଇ ମନରେ ବିଚାର

କିପାଁଇ ମହାତ୍ମା ଏତେ ନାରଖାର !

କ୍ଷୀଣ ଅଙ୍ଗେ କେତେ ସହନ୍ତି କଷଣ

ତେଜି ଧନ ଜନ, ଅଶନ ବସନ;

କାରାଗାରେ ବସି ନୀରବେ ଏକାକୀ

ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ଏବେ ମୁଦି ବେନି ଆଖି ।

ମହାତ୍ମା ସାଧନ ମହାତ୍ମା କଷଣ

ନ ଯାଏ ଜଗତେ କେବେ ଅକାରଣ ।

ଅନ୍ୟାୟ ଅଧର୍ମ ପାପ ଅତ୍ୟାଚାର

ମାନେ ଅବଶେଷେ ସତ୍ୟ ପାଖେ ହାର ।

ଏ ବିଶ୍ୱାସେ ସର୍ବେ ଦୃଢ଼ କରି ମନ

ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ଧରମ କର ଆଚରଣ ।

ବିଦେଶୀ ଅମେଧ୍ୟ ବସ୍ତ୍ର ଛାଡ଼ି ଆଗେ

ହାତ ସୂତା ଲୋଡ଼ା ଏ ସ୍ୱରାଜ୍ୟ-ଜାଗେ ।

ପିନ୍ଧ ଦେଶୀ ଲୁଗା ହେଉ ଅଙ୍ଗ ଶୁଦ୍ଧି,

ମାମଲାରେ ଆଉ ନ ଖେଳାଅ ବୁଦ୍ଧି ।

ଗ୍ରାମେ ପଞ୍ଚ ପରା ପରମ ଈଶ୍ୱର

କର ପୁଣି ଗ୍ରାମେ ସ୍ଥାପନା ତାଙ୍କର ।

ସର୍ବେ ବାନ୍ଧି ମେଳ ତାଙ୍କୁ ମାନି ଚଳ,

ପ୍ରକାଶିବ ଗ୍ରାମେ ପୁଣି ନବ ବଳ ।

ତର୍ପଣ ସାରୁଁ, ପ୍ରଶ୍ନ ଜାଗଇ ଖରେ -

‘ଅଶରୀରୀ ବାପୁ’ ! ଶରୀରୀ ନୁହଁକି ସତେ,

ମୂର୍ଚ୍ଛିତ ଶତ ନିପୀଡ଼ିତ ମନ-ପଥେ ।

ତୁମେ କି କେବଳ କବି-କଳ୍ପନା ଫୁଲ,

ବଣିଜ ବେପାର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଧୂଳିର ମୂଳ ।

ସ୍ୱାର୍ଥୀ ଯୁଗର କରୁଣ ବିଜ୍ଞାପନୀ,

ଯନ୍ତ୍ରଚାଳିତ ବିକୃତ ମନ-ଧ୍ୱନୀ !

ତୁମ ତହିଁ ପରା ଦର୍ଶନ ପଡ଼େ ଫିକା,

ତୁଚ୍ଛ ହୁଅଇ ରାଜମସ୍ତକ ଟୀକା,

ତୁମେ ପରା ନିତି ନିର୍ଜିତ ହାହାକାର,

ନିସ୍ୱନୟନେ ଉଷ୍ଣ ଲୋତକ ଧାର ।

ହିଂସା-ରୋଷର ବନ୍ୟା ଉଚ୍ଛୁଳି ଉଠେ,

ହତ୍ୟାବିପାକେ ପ୍ରୀତିଆଶ୍ୱାସ ତୁଟେ,

ତୁମେ ହେବ କି ହେ ପୂଜା ପାର୍ବଣ ଆଜି,

ଶୋହିବ ନୀରବେ ରତ୍ନଆସନେ ସାଜି ?

ତୁମ ବଳିଦାନେ ମୂର୍ତ୍ତ ହୋଇଛି ଜାତି,

ଖଞ୍ଜ ଖେଳିଛି ମୁକତି ଆମୋଦେ ମାତି,

ଉତ୍ତାପ ତିଲେ ତୁମ ଗୌରବୁଁ ପାଇ,

ଜନ ଜୀବନର ଜୟ କି ଚଳି ନି ଗାଇ ?

ଅନ୍ଧ କେତେ ଯେ ତୁମକୁ ପଣ୍ୟ କରି,

ଭାଳିଚି ହସିବ ଆପଣା ଗନ୍ତା ଭରି;

କହ ହେ ବାପୁଜୀ, କହ

ସତ୍ୟ କି କେବେ ସତ୍ୟର ପରାଜୟ !

ଆଜି ବର୍ଷକ ପରେ

କହେ କୋଣାରଖ ତାଜମହଲରେ ଥରେ ।

‘ବାପୁଜୀ କି ଖାଲି ବିରାଟ ପ୍ରଶ୍ନ ଏକ,

ତର୍ପଣ-ଜଳ, ସ୍ୱପ୍ନର ଅଭିଷେକ ?’

ଜନ୍ମ ତୁମ୍ଭର ନୁହିଁଇ କଦାପି କେବଳ ଥରେ

କୋଟି କୋଟି ଜନ-ଜନ୍ମଭୂମି ଏ ଧରଣୀ ପରେ ।

ଥରେ ଆସି ତୁମେ କେବଳ ଧରାକୁ ଯାଇଛ ଚାଲି

ନୁହଇ ପରତେ ସେ ସିନା ମରତେ ବିଚାର ଖାଲି ।

ପ୍ରତିଟି ମୁହୂର୍ତ୍ତେ ଜନ୍ମ ଲଭୁଚ ବିଜୟୀ ଆହେ

ପ୍ରତି କ୍ଷଣେ ଯେଣୁ ଜଳଇ ଦୁନିଆ ଦୁଃଖ ଦାହେ

ଦେଶ ଓ ଜାତିର ସୀମା ପାର ହୋଇଯାଇଛି ସେହୁ

ଯହିଁ ଯେତେ ଆଜି ରୁଧିର ଝରଇ ଦୁନିଆ ଦେହୁଁ

ସେଇଠାରେ ତବ କଲ୍ୟାଣ ରୂପ ଉଠଇ ଫୁଟି

ବନ୍ଦୀ ଜନର ବନ୍ଧନ ରାଶି ଯାଏ ଯେ ତୁଟି ।

ଦଳିତ ଏସିଆ ଚାହେଁ ଟେକି ମଥା ବନ୍ଦୀ ଗାଏ

ସେ ବିଜୟ ଯାର ବୀଜ ବୁଣି ଦେଲ ବିଜୟୀ ଆହେ

ମଣିଷକୁ ମାରି ମଣିଷ ବିଜୟୀ ନ ପାରେ ହୋଇ

ଜନ୍ମ ଅବଧି ଏହି କଥା ତୁମେ ଆସିଲ କହି

ନିଜେ ଦୀନ ବେଶ ଧରି ଶିଖାଇଲ ତା ଜୀବକଥା

ଦୀନ-ହୀନ ଜନ ଦୁନିଆ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ସବୁରି ମଥା

ପୀଡ଼ିତ, ପତିତ, ଲାଂଛିତ ଯେତେ ପୁରୁଷ ନାରୀ

ନାହିଁ ତାହାଠାରୁ ବଡ଼ ବୋଲି କେହି କହିଲ ଠାରି

ମଣିଷର ଲୁହ ଢାଳ ଯେହୁ ତାର ନାହିଁ ଟି ତ୍ରାଣ

ଚିରକାଳ ପରା ଏହି କଥା ତବ ଘୋଷିଲା ପ୍ରାଣ ।

ମଣିଷ ଜାତିର ରୁଧିର ମଣିଲ ଆପଣା ଲହୁ

ଶତ୍ରୁ ଉପରେ ଆଘାତ କରିବା ସମାନ ତହୁଁ ।

ହିଂସା ଆଣଇ ହିଂସାକୁ ଡାକି, ପଶୁର ଲୀଳା

ହେ ମାନବ ! ତବ ଜୀବନର ବାଣୀ ଏତିକି ଥିଲା ।

ରୁଧିର ବଦଳେ ରୁଧିର ଝରଇ ଥିଲ ତ ଜାଣି

ସେ ରୁଧିର କ୍ରୀଡ଼ା ଖେଳି ନାହିଁ ତେଣୁ ମଣିଷ ହାଣି !

ଆଦିମ କାଳରୁ କୁଞ୍ଚିତ ପଥେ ମୁକତି ପାଇଁ

କେତେ ସଂଗ୍ରାମ ଲାଗିଅଛି ତାର କଳନା ନାହିଁ ।

ଆଜି ବି ଲାଗିଛି ଭିତରେ ବାହାରେ ବିଦେଶେ ଦେଶେ

ମୂଲ୍ୟ ତାହାର ଦେଇଛି ମଣିଷ ରୁଧିରେ ଶେଷେ ।

ପୁଣି ଭବିଷ୍ୟେ କେତେ ନରନାରୀ ଦେହରୁ ଲହୁ

କେ ପାରିବ କଳି ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ଝରିବ ବହୁ

ସକଳ ଯୁଗକୁ କରି ଅତିକ୍ରମ ତୁମରି ବାଣୀ

ଦଗ୍‌ଧ ଧରଣୀ ବୁକୁରେ ଢାଳିବ ଶୀତଳ ପାଣି ।

ପରାଧୀନ ଏଇ ଭାରତ ବୁକୁରେ କହିଛ ବୀର

ସଭ୍ୟ ହେବାର ଚରମ ମନ୍ତ୍ର ମୁକ୍ତି-ଗୀର

ଥିବ ଯେତେ କାଳ ମାନବ ସମାଜ ନ ପାରେ ଭୁଲି

ସଭ୍ୟତା ପୁଣି ଇତିହାସ ଯଦି ହୋଇବ ଧୂଳି !

ସେନାପତି ଆଜି ଦେଇଛନ୍ତି ଡାକ,

ଉଠ ଭାରତର ବୀରପୁତ୍ର ଯାକ

ଅପୂର୍ବ ଅସହଯୋଗ ରଣାଙ୍ଗନେ

ଆଣ୍ଟେ ଅଣ୍ଟା କଷି ପରା ଜଣେ ଜଣେ ।

ଭାରତର ଯେତେ ବୀର ଗୁଣମଣି

ଚାଲିଆସ ସେନାପତି ଡାକ ଶୁଣି

ଗାନ୍ଧୀ ଯୋଗୀବୀର ତୁମର ଅଗ୍ରଣୀ

ଶିବ ସୁରି ଉଠ ତରୁଣ ତରୁଣୀ ।

ନାହିଁ ଏଥି ଲୋଡ଼ା ବନ୍ଧୁକ, କମାଣ,

ହତିଆର ଏଠି ଏକାତୁମ ପ୍ରାଣ,

ତୁମ ରକ୍ତବିନ୍ଦୁ ଗୁଳି ବାରୁଦର,

ଏହି ଅସ୍ତ୍ରେ ଆଜି ହୁଅ ହେ ହାଜର ।

ସେନାପତି ତବ କଲେଣି ଆହ୍ୱାନ

ଆସ ଆଗେ କିଏ ଦେବ ପ୍ରାଣଦାନ

ଆସ ଏକ ସଙ୍ଗେ ହିନ୍ଦୁ, ମୁସଲମାନ୍‌

ଶିଖ, ପାର୍ଶୀ, ବୌଦ୍ଧ, ଇହୁଦୀ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟାନ୍‌

ଏହି ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନେ ତୁମ ବାସସ୍ଥାନ

ତାର ଅପମାନେ ତୁମ ଅପମାନ ।

ଧର୍ମଯୁଦ୍ଧେ ତବ ଆସିଛି ଆହ୍ୱାନ

ବାଜେ ରଣଶିଂଘା ଶୁଣ ଡେରି କାନ ।

ଭୟ ଦକା ତେଜି ଉଠ ବଡ଼ ସାନ,

ଆତ୍ମବଳେ ଆଜି ମହା ବଳବାନ ।

ଅମିତ ବିକ୍ରମେ ଅସୁର ଦଳନ

ଆତ୍ମ ଦମ୍ଭେ ଉଠ ବୀର ଅରିନ୍ଦମ ।

ଉଠ ଭାରତର ସେନା ନାରାୟଣୀ

ଗାନ୍ଧୀ ବିଷ୍ଣୁରୂପୀ ତୁମର ଅଗ୍ରଣୀ

ଭାରତ ତରୁଣ ଭାରତ ସମ୍ବଳ

ତେଜେ ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ ପୂଜ ହୋମାନଳ

ଭାରତ ଭରସା ଭାରତ ଶଙ୍ଖାଳି

ଉଠ, ଡାକେ ଦେଶ, ପ୍ରାଣ ଦିଅ ଢାଳି ।

ଅସ୍ତ୍ରଧାରୀ ସଙ୍ଗେ ନିରସ୍ତ୍ର ସଂଗ୍ରାମ

କହ, କେବେ କାହିଁ ଶୁଣିଥିଲା କାନ

ପଶୁତ୍ୱ ବଳରେ ଖଣ୍ଡନ କାରଣେ

ଧରାବନ୍ଧୁ ଅତ୍ୟାଚାର ନିର୍ବାସନେ

ଅସୁର ବଳକୁ କରିବାକୁ ନାଶ

ସହାୟ ତୁମ୍ଭର ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀନିବାସ ।

ମୋହନ କରମ ଚାନ୍ଦ ମହାଯତି

ଧର୍ମଯୁଦ୍ଧେ ତବ ଆଜି ସେନାପତି ।

ସ୍ୱପ୍ନ ମୋହର ହଜି ହଜି ଯାଏ

ଲିଭି ଲିଭି ଯାଏ ଆଶା,

ଆଷାଢ଼ ଆକାଶେ ମେଘ ହଜି ଯାଏ

ମୁଖେ ଫୁଟେ ନାହିଁ ଭାଷା ।

ସଲିଳର ଧାରା ଅପସରି ଯାଏ

ଧାଇଁଛି ମୁଁ ମେଲି ଆଖି,

ପରାଣ ପିପାସା ତୁଟେ ନାହିଁ ମୋର

ଥକିଲିଣି ଡାକି ଡାକି ।

ଏ ଜୀବନ ସାରା ମରୁ ମରୀଚିକା

ପଥେ ମୁଁ ଧାଇଁଛି ସତେ,

ଜୀବନର ପଥେ ଏକା ମୁଁ ଚାଲିଛି

ସାରଥୀ ବିହୀନ ରଥେ ।

ପୂଜା ବେଦିକାରେ ପରମ ଦେବତା

ଲୁଚିଯାଏ କେଉଁ ପୁରେ,

ଆକୁଳ ନୟନେ ଅଧିର ପରାଣେ

ମୁଁ ଚାହିଁ ରହିଛି ଦୂରେ

କୁହ ବାପୁ କଥା କୁହ...!!!

ବହୁ ଦୂର ପଥୁ ଆସିଛି ମୁଁ ଧାଇଁ

ବେଦନା ମୋର ଦୁର୍ବହ ।

X X X

କୁହ କୁହ ବାପୁ ରଖ ଅନୁତାପୁ

ଶାନ୍ତି ଦିଅ ମୋ ପ୍ରାଣେ,

ତୁମ ଦରଶନ ଅନ୍ତରେ ମୋର

ଅସୀମ ବାରତା ଆଣେ ।

ତୁମରି ପରଶେ ଆଜି ଅମାଶେଷେ

ଶତ ଶିଖା ଉଠୁ ଜାଗି,

ମରୁ ପ୍ରାନ୍ତରେ ମୁଁ ଅତି କାତରେ

ଆସିଛି ଆଶୀଷ ମାଗି ।

କୁହ ବାପୁ କୁହ କଥା ପଦେ କୁହ

ସନ୍ଦେହ ପ୍ରାଣୁ ତୁଟୁ,

ତୁମରି ବଚନେ ମୋହରି ଅୟନେ

ଶତ ଶତ ଦଳ ଫୁଟୁ ।

କୁହ ବାପୁ କଥା କୁହ...!!!

ଅଞ୍ଜନ ଦିଅ ନୟନେ ମୋହର

ଯାତନା ଦୁର୍ବିସହ ।

X X X

ଧୀରେ ଗମ୍ଭୀରେ ସୁମଧୁର ଗୀରେ

ବାପୁଜୀ କହିଲେ କଥା,

ବନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ମରୁକାନ୍ତାରେ

ଖୋଜୁଛୁ କାହାକୁ ବୃଥା ?

ଅନ୍ତରେ ତୋର ପ୍ରଦୀପ ଜଳୁଛି

ନିଭି ନାହିଁ ନିଭି ନାହିଁ,

ସେଇ ‘ଭଗବାନ’ ସେଇରେ ‘ସତ୍ୟ’

ଦୂରେ ଯାଉ କାହିଁପାଇଁ ?

ଜୀବନ ଯୁଦ୍ଧେ ସେଇରେ ସାରଥୀ

ରହିଛି ସେ ଅତି ପାଖେ,

ହୃଦୟ ଆସନେ ଅତୀବ ଗୋପନେ

ସେ ତୋତେ ନିରତେ ଡାକେ ।

କେତେ କହେ କଥା ସୁଧାମୟ ଗାଥା

ଅତି ଆପଣାର ହୋଇ,

ତାହାରି ଆଶୀଷେ ଜୀବନର ଶତ

କାଳିମା ଯିବରେ ଧୋଇ ।

ସେ ନୁହେଁ ଭିନ୍ନ-ସେତ ଅଭିନ୍ନ

ପ୍ରାଣେ ପ୍ରାଣେ ଥାଏ ମିଶି,

ତୋର ତାର ଆଉ କାହିଁରେ ଦୂରତା

ଖୋଜିବୁଲୁ ଦିଶି ଦିଶି ।

X X X

ଏଇ ପଦେ କଥା ପ୍ରାଣେ ପ୍ରାଣେ ମୋର

ଭରିଦିଏ ମହା ଶାନ୍ତି,

ତୁମରି ମହତ ମହା ବଚନିକା

ଲିଭାଏ ଅଶେଷ ଭ୍ରାନ୍ତି ।

ପିପାସିତ ପ୍ରାଣେ ଢ଼ାଳିଦିଅ ବାପୁ

ଆହୁରି ଅମୀୟ ଧାରା,

‘ଦିବ୍ୟ ଜ୍ୟୋତି’ର ମହାଭାବ ଭାବେ

ଜୀବନ ହେଉ ମୋ ଭରା ।

ତୃଷିତ ପରାଣ ତୃପ୍ତିର ପାଇଁ

ଆହୁରି କୁହ ହେ ବାପୁ,

ଉଦ୍ଧରି ଧର ପତିତ ଆତ୍ମା

ଆଜି ଏହି ଭବ ତାପୁଁ

କୁହ ବାପୁ କଥା କୁହ...!!!

ଆଜି ଏ ଜୀବନୁଁ

ନିଭିନାହିଁ ମୋର

ସନ୍ତାପ ଖର ସୁଆ

ଶତେକ ବରଷେ

ପୁଣି ଥରେ ମୋତେ

କଥା କୁହ କଥା କୁହ ॥

କୋଉ କାଳୁ ମାଟି ଆଉ ତା’ର ଗଢ଼ଣ

ଅଣସାଆନ୍ତ ଅମଳର ଭାଗ’ତ ଗାଦୀ

ମାଣବସା ଖଟୁଲିର ଜରିପାଟ

ମୌରସୀ ସରବରାକାରୀ ସିଲ୍ ସନନ୍ଦକୁ

ଟୁକ୍‌ଟୁକ୍ କରି କାଟି ଚାଲିଛି କୀଟ

ଦିନ ଆଲୁଅରେ

କ୍ଷୟକାରୀ ଦାନ୍ତକୁ ତା’ର ନିଲାମ ଧରିଛି

ବିଦେଶୀ ଚମଡ଼ାର ପୁଞ୍ଜିପତି

ଭାତଥାଳି ଭାଗ କରୁଥିବା

ମୁନାଫାଖୋର ଜମିଦାର

କଂସ ଆଉ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନର ଉତ୍ତର ପୁରୁଷ

ମାୟାମୟ ବିଜ୍ଞାପନ

ବିଷାକ୍ତ କୀଟ ଆଖିରେ

ଉତ୍ତମାଶା ଅନ୍ତରୀପ..... ପଣ୍ୟ ପୋତ...

କ୍ଲାଇବ୍ ଆଉ ମୀର୍‍ଜାଫର....

ଶାଗୁଣା ଥଣ୍ଟରେ ‘ସାରେ ଜହାଁ ସେ ଆଚ୍ଛା’ର

ଟୁକୁଡ଼ା ମାନଚିତ୍ର ଜଙ୍ଗଲର

ତେତିଶ କୋଟି ପକ୍ଷୀ

ଅବରୁଦ୍ଧ ଆଇନର ଲୁବ୍‌ଧକ ଜାଲରେ

ଦାସତ୍ୱର ବେଡ଼ି ଆଉ

ଶୋଷଣର କୋରଡ଼ା ମାଡ଼ରେ

କିଏ ସେ କୁଆଁ ତାରାର ପାତାଳ ଗଙ୍ଗାରେ

ଗାଧୋଇ ପାଧୋଇ

ଦେବଦୂତ ଚେହେରାରେ

ପାକୁଆ ପାଟିର ଅଖଳ ହସଧାରରେ

ଅଧା ଲଙ୍ଗଳା ଫକୀର ବେଶରେ

ଯା’ର ନୀରବ ଡାକରା ଖେଳାଇ ଦେଲା

ରକ୍ତକ୍ଷରା ନିଆଁଝୁଲ

ତେତିଶ କୋଟି ହୃଦୟରେ

ଆଖିରୁ ଲୁହପୋଛି କୋଳେଇ ନେଲା

ଅମୃତ ନଗର

ତା’ର ଅଧିବାସୀ ହେବା ପରେ

କ’ଣ ବା ଆଉ ଡର

ଲାଠି କମାଣ ବର୍ଚ୍ଛା କି ଫାଶୀ କାଠକୁ

ମୁହୂର୍ତ୍ତକରେ କାରାଗାର ଜାଗାରେ

ପ୍ରଭାସର ପୁଣ୍ୟ ପ୍ରବାହ

ବୋକା ବୋକା ଦିଶୁଥିବା ମଣିଷ

ଜାଗାରେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ମୁକ୍ତିସେନା

ଅଚେତନ ଅନ୍ଧାର ଜାଗାରେ କିରଣ

ପଖଳା ସକାଳ

ଅର୍ଗଳିର ବଦ୍ଧଜୀବ ଜାଗାରେ

ଖୋଲା ଆକାଶର

ତେତିଶ କୋଟି ଶାନ୍ତି କପୋତ

ମାର୍‌ଧର୍‌ର ରେ ରେ କାର ଜାଗାରେ

‘ହେ ରାମ୍‌’

ଆକାଶର କେଉଁ ଏକ କୋଣରୁ ଖଡ଼ିପଡ଼ିଲା ଶହ ଶହ ଉଲ୍‌କା

ଚୈତକ କିଛି ଆଖି ମୁଦି ଦେଲେ

ଜାଲିୱାନାୱାଲାବାଗ୍ ଅବା

ହଳଦୀଘାଟରେ ପଙ୍ଗପାଳ

କବଳରୁ ମୁକୁଳୁଥିଲା

ସୁନା ସୋରିଷିଆ କ୍ଷେତ ମାଟି

ଆଉ ତାର ଗଢ଼ଣକୁ

କାଟି ଚାଲିଥିବା କୀଟଟି

ମଥାନୋଇଁ ପଥପଚାରି

ପିତା ଘର ଯାଉଥିଲା ରାତି ଅଧରେ

ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଇଁଥିଲା

ସରୁଆ ପାତଳା କଦର୍‌ର ମଣିଷଟି

ବାଉଁଶ ବାଡ଼ି ଆଶ୍ରାରେ କ୍ଷେପି ଯାଉଥିଲା ପୃଥ୍ୱୀ

ଏକ ଆସନରେ ରାମ୍ ରହିମ୍‌କୁ ବସାଇ

ସାଉଁଟୁ ଥିଲା ମାନବିକତା

କଳାବଉଦ ତଳୁ

ରୁଦ୍ର ବୀଣାର ଆବହ ସଙ୍ଗୀତରେ

ଜାଗି ଉଠୁଥିଲା ଜଡ଼ ଭୂମି

ଅବତରଣ ଲୀଳା

ଦେଖିଲେ ଦେଖିଲା ପରି ଥିଲା ।

ମୁଁ ତମକୁ ଦେଖିନି ବୋଲି

ତମ ପାଇଁ ଏତେ ଲୋଭ

ଏତେ କରି ସଂଭ୍ରମ ।

ସବୁ ଦେଖାଅ ଲୋକଙ୍କ

ସାଙ୍ଗରେ ଏମିତି ହିଁ ହୁଏ ।

ଶୂନ୍ୟ ଶୂନ୍ୟେ ରୂପ, ଭାବ

ଶୂନ୍ୟରେ ହିଁ ସଂପର୍କ ।

ଭଗବାନ, ଆମ ଜେଜେ ଓ

ଭେଟିନଥିବା ପ୍ରେମିକା ସାଙ୍ଗରେ

ଆମ ଘରେ ତମ

କଳା ଧଳା ଛବିଟିଏ ଥାଏ

ତମେ ତମ କୋଦଣ୍ଡ ପ୍ରାୟ

ଗୋଡ଼ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ବିଚିତ୍ର ବାଗରେ

କଣିଆ ଛାଟି ଦେଇ

ଖାଇଲା ହାତରେ

ଭରା ରଖି ବସିଥାଅ ।

ନାକତଳ ଧଳା ନିଶ, ଆଉ

ଦନ୍ତ ହୀନ ଫୁଙ୍ଗୁଳା

ପାଟିକୁ ଆବୋରି

ତମ ବାଁ ହାତର ଆଙ୍ଗୁଳିମାନ

କଣ ଖୋଜୁଥାନ୍ତି କେଜାଣି ।

‘ହେ ରାମ’ ନା ‘ସ୍ୱରାଜ୍ୟ’ ।

ମୁଁ ତମକୁ ଠାକୁର ଖଟୁଲୀରେ

ବିଜେ କରି ପହଣ୍ଡି କଲେ

ସାହିର ଛତରା ଟୋକାଏ କହନ୍ତି

ତମେ କୁଆଡ଼େ ତମ ନାକରୁ

ବକଳା କାଢ଼ୁଛ ।

କି ଅସନା କଥା ନୁହଁ ।

ତମେ ମହାତ୍ମା ପରା ।

ସେମାନଙ୍କର ଟାପରା

ମୋ ମନରେ ରୋଷ ଭରେ

ଜିଅନ୍ତା ନ ଦେଖିଲା ଲୋକଟାକୁ

ଯିଏ ଯେମିତି ଚିତ୍ରରେ ଦେଖେ

ସିମିତି ବୁଝେ ।

ସତକୁ ମିଛ ଆଉ ମିଛକୁ

ସତ ମଣେ ।

କିଏ ତମ ଗୋଲ ଚଷମା ତ

ଆଉ କିଏ ତମ ଠେଙ୍ଗା,

ଅଣ୍ଟାରୁ ଝୁଲୁଥିବା ଘଣ୍ଟା

ଆଣ୍ଠୁ ଲୁଚୁ ନ ଥିବା ଲୁଗା ।

ବେଶ୍ ତମେ କ’ଣ ଏତିକି ?

କହ ! ତମକୁ କିମିତି ଦେଖିଲେ

ପୁରା ଚିହ୍ନହେବ

ଗାନ୍ଧୀ ମଣିଷ ବୋଲି ?

ଲାଗୁଛି ତମକୁ କିଏ ଦେଖି ନାହାନ୍ତି

ଯିମିତି ଦେଖିନାହାନ୍ତି ଈଶ୍ୱରଙ୍କୁ ।

ଏଇ ରାଜପଥେ ପଲ୍ଲୀ ପଠାରେ

ଶୁଣିଛି କରି ମୁଁ ଲୟ,

ଯେ ଦିନ ଉଠିଲା ପ୍ରଥମେ ଏ ଦେଶେ-

ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ ଜୟ ।’

X X X

ଶଙ୍କିତେ ଯେବେ ବାଜିଲା ଶଙ୍ଖ

ପଡ଼ିଲାରେ ହୁଳ ହୁଳି,

ଉତ୍ତର ଦେଲା ବିପରୀତ ମୁଖେ

ବନ୍ଧୁକ ଗୁଳା ଗୁଳି;

ତଥାପି ତୋଳିଲା କିଏରେ ଶବଦ

ଜବଦ ନ ମାନି କା’ର,

ଏକ ଦିଗେ ଏକ ମନ୍ତ୍ର ଶକତି

ଇତରେ ଅତ୍ୟାଚାର ।

ଲାଠିର ପ୍ରହାର ଗୁଳିର ଆଘାତ

ମୃତ୍ୟୁର ଭୟ ଭୁଲି,

‘ଜୟ ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ’ ଏ ଶବଦ

କିଏ ସେ ଥିଲା ରେ ତୋଳି ?

ଅନ୍ୟାୟ ସହ ଅସହଯୋଗର

ମନ୍ତ୍ର ସେ ନିରିଭୟ,

ଶୁଣିଛି ସେ ରବ, ଶୁଣିଛି ଗରବେ

‘ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ ଜୟ ।’

X X X

ଶୁଣିଛି ସେ ଦିନ କ୍ଷୁଧିତ ପୀଡ଼ିତ

ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀର ମୁଖେ,

ହରାଇଛି ବାସ ଗ୍ରାସାଚ୍ଛାଦନ

ପାସୋରି ଆତ୍ମସୁଖେ ।

ଆବାଳ-ବୃଦ୍ଧ-ବନିତା ଯେ ଦିନ

ଉଠିଲେ ଉତ୍ସେ ମାତି,

ପୁଲିସର ମାଡ଼ କୁଳିଶ ଆଗରେ

ବାନର ସେନାର ଛାତି ।

ମଣିଷର ଦାବି ପାଣି ପବନରେ

ମଣିଷର ଦାବି ଲୁଣେ,

ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ଯେବେ ଦେଶ

ଜଗାଇ ସତ୍ୟ ଗୁଣେ ।

ଦରିଆ ଦୁଆରେ ଅରପିଲା ଯାଇ

ଲବଣ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ,

ଶୁଣିଛି ସେ ଦିନ ଉଠିଲା ଗରବେ

‘ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ ଜୟ’ ।

X X X

ଶୁଣିଛିରେ ମୁହିଁ ଶୁଣିଛି ସେ ଦିନ

‘କର ଅବା ମର’ ପଣ,

ଗଣ-ବିଦ୍ରୋହ ଉଠିଲେ ଯେ ଦିନ

ମରିବାକୁ ଜଣ ଜଣ ।

ଏଇ ସେ ଶବଦ ଉଠିଲା ତେବେରେ

କାରାର ପ୍ରାଚୀର ଭେଦି,

ଶୁଣିଛି ରେ ମୁହିଁ ଗଢ଼ିଗଲା ଏହି,

ଶହୀଦର ପୂଜା-ବେଦୀ ।

ଦେଖିଛି ରେ ମୁହିଁ ତୋଳିଲା ଏ ଯେବେ

ରକତ ସବୁଜ ଶ୍ୱେତ,

ଚରଖାର ଚାରୁ ଚିହ୍ନ ସହିତେ

ଅକ୍ଷୟ ଏକ ନେତ ।

ସେ ଦିନ ଶୁଣିଛି ରୋମେ ରୋମେ ମୋର

ଆଜି ସେ ଶବଦମୟ,

ଶୁଣିଛି ସେ ରବ, ଶୁଣିଛି ନୀରବେ

‘ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ ଜୟ’ ।

X X X

ଦିନେ ମୁଁ ଶୁଣିଲି ଉଚ୍ଛ୍ୱାସ ଭରା

ଉତ୍ସବ ଯହିଁ ଲାଗେ,

ଶୁଣିଲି ମୁଁ ପୁଣି ଭ୍ରାତୃ ରକତ

ସିକ୍ତ ଭୂମିର ଭାଗେ ।

ଧର୍ମର ଯେତେ ନିର୍ମମତାରେ ଶୁଣିଲି

ମୁଁ ସେହି ଧ୍ୱନି,

ଶୁଣିଲି ଆହୁରି କ୍ଷମତା-ଲାଳସୀ

ଗାଏ ଦୁର୍ବାସା ମୁନି ।

ଏ’କି ଆଚମିତ ନଭଶ୍ଚୁମ୍ବୀ

କଳରି ବିମିନି ଡାକେ,

କମ୍ପି ଉଠୁଛି କୁବେରପୁରରୁ

ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥ ଯାକେ ।

ଧର୍ମଧ୍ୱଜାର ଜପାମାଳି ହେଲା

ତଥାପି ନ ପାଏ କ୍ଷୟ,

ଏଭଳି ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଏ ଶବଦ

‘ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ ଜୟ’ ।

X X X

ବିଦେଶୀର ଅତି ଅତ୍ୟାଚାରରେ

ମରି ନାହିଁ ଯେଉଁ ଧ୍ୱନି,

ଅନ୍ୟାୟ ଆଉ ଅନାଚାର ଯା’କୁ

ପାରି ନାହିଁ କରି ତୁନି ।

ଘାତକର ଏଇ ଗୁଳିର ଆବାଜ

ପାରିବ କି ତାକୁ ଦାବି,

ଗୋଟିଏ ଜୀବନ ଯାଇଛିରେ ଆଜି

କୋଟିଏ ଜୀବନ ପ୍ଳାବି ।

ହିଂସ୍ର ମାନବ ଧର୍ଷିତ ମହୀ

ନ କରରେ କେହି ଭୟ,

ଶାନ୍ତି ପ୍ରୀତିର ଆଶାର ବାଣୀ ଏ

‘ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ ଜୟ ।’

ଗାଅ ଗାନ୍ଧୀ ଜୟ

ଗାଅ ଜୟ ଜୟ ଜୟ ବୋଲି

ବଦନ ଭରି ଗାଅ ଗାଅରେ (ଘୋଷା)

ଜୟ ଗାନ୍ଧୀ ଜୟ ଗାନ୍ଧୀ ବୋଲି

ନାଚରେ ଭାଇ ବାହୁ ତୋଳିରେ

ପ୍ରେମେ ଦେଇ ତାଳି ନାଚ ଢଳି ଗାଇ ଜୟ ଜୟରେ ।୧।

ମହାତ୍ମା ମୋହନ ଦାସ

ଦ୍ୱାରକା-ପୁରୀରେ ବାସ

ଦ୍ୱାପର-ଦ୍ୱାରକା ଦ୍ୱୀପ-କୃଷ୍ଣ-କଳାମୟ ହେ ।୨।

ଘୋଟିଛି ଅଶାନ୍ତି ନିଆଁ

ଦେଖୁନା ସାରା ଦୁନିଆ

ତାର ପ୍ରତିକାର ସିନା ଏକା ମସଲା ଆଶ୍ରୟ ହେ ।୩।

ଦାନବ ଭୂତ ମନ୍ଦିରେ

ଭାରତ ମାତା ବନ୍ଦୀରେ ହେ

(ମା’କୁ) ମୁକୁଳାଇବୁ ତୁ ଯଦି କର ନାହିଁ ଭୟରେ ।୪।

ମନୁଷ୍ୟ ନିଜେ ତ ହୋଇ

ମନୁଷ୍ୟ ନ ଡର ଭାଇ ହେ

ଜଗତେ ନ ଡର ଆନେ ଏକା ଜଗଜ୍ଜୟ ହେ ।୫।

ଧନ ଜନ ପ୍ରାଣ ଦେଇ

ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ନିଅ ହେ ଭାଇ

ସ୍ୱରାଜ୍ୟ-କବିତା ତଳକର ଜୟ ଜୟ ହେ ।୬।

ଅରଟ ଅସ୍ତ୍ରର ବଳେ

ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ଲଭିବା ହେଳେ ହେ

(ସେତ) ସୁଦର୍ଶନଚକ୍ର କରିଦେବ ପାପ କ୍ଷୟ ହେ ।୭।

ଭାରତମାତା ଉଦ୍ଧାର

ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ପ୍ରାପତି ସାର ହେ

ଜଗତ-କରତା ଜଗନ୍ନାଥେ କର ଲୟ ହେ ।୮।

ତମ ଛବି ଆଡ଼େ ଚାହିଁଲା ବେଳକୁ

କଲିଜା ଉଠଇ ଥରି,

ଦେବତା ହେ ତୁମେ ଆସିଥିଲ ସତେ

ମଣିଷ ଶରୀର ଧରି!

ଏ ଦେଶ ଏନ୍ତୁଡ଼ିଶାଳେ

ତମେ ଜନମି ଜନନୀ କୋଳେ

କୁଆଁ କୁଆଁ ହୋଇ ପାଟି କରୁଥିଲ

ଟିକି ଟିକି ଆଖି ଖୋଲି,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ହେବ ତମେ ଦିନେ

ବିଶ୍ୱ ମାନବ ବୋଲି ?। ୧ ।

ଷଢ଼େଇରେ ପାରି ଚୁଲି

ତମେ ଖେଳୁଥିଲ ଯେବେ ଧୂଳି

ପରଜାପତିର ପଛେ ଧାଉଁଥିଲ

କାଟୁତ ନ ଥିଲା ଖରା,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ନାଆଁଟି ତମର

ବାଜିବ ଦୁନିଆଁ ସାରା ? । ୨ ।

ତଳକୁ ନୁଆଁଇ ମଥା ଲାଜେ କହୁଥିଲ ମନକଥା

କଅଁଳା ବାଛୁରୀ ପରି ଡେଉଁଥିଲ

ମାଆଙ୍କ ପଣତ ଧରି,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଜୀବ ସେବାକରି

ଜୀବନଟା ଦେବ ସାରି ? । ୩ ।

ବାଡ଼ି ବଗିଚାରେ ବୁଲି ଖାଉଥିଲ ପାରି କୋଳି

କୋଇଲିକୁ ତମେ ଥଟ୍ଟା କରୁଥିଲ

କୁଉ କୁଉ ଡାକ ଛାଡ଼ି,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଜାତିର ଶାଙ୍କୁଳି

ଦେବ ଆସି ତୁମେ କାଢ଼ି ? । ୪ ।

ଚାଟଶାଳେ ହୋଇ ଚାଟ ପଢ଼ୁଥିଲ ଯେବେ ପାଠ

ଭୂତଗପ ଶୁଣି ଧାଈମା’ ପାଖରୁ

ରାମ ନାମ ଗାଇ ଶିଖି

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଯୁଗ ଯୁଗ ଲାଗି

ଯିବ ତୁମେ ଯଶ ରଖି ? । ୫ ।

ମାନିଗଲ ନିଜ ଦୋଷ

କଲେ ନାହିଁ ପିତା ରୋଷ

ତମର ସରଳ କଥା ଶୁଣି ଶୁଣି

ତାଙ୍କ ଆଖିରୁ ବହିଲା ଲୁହ,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଏଠି ଆସି ତମେ

ରୋକିବ ରକତ ସୁଅ ? । ୬ ।

ଅନ୍ଧମୁନି ବେଶ ଦେଖି

ରଖିଥିଲ ମନେ ଲେଖି

ପିତାମାତାଠାରୁ ବଡ଼ ହେବ ଦେବୀ

ନାହାନ୍ତି ପୃଥ୍ୱୀରେ କେହି,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ପୂଜିବେ ତମକୁ

ବାପୁଜୀ ଉପାଧି ଦେଇ ? । ୭ ।

ମାତା ପାଦଧୂଳି ଘେନି

ତାଙ୍କ ଉପଦେଶ ମାନି

ଦୂର ବିଲାତରେ କାଳ କଟାଇଲ

ଦେଖି ସେଠା ଧନ ଜନ

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଅଟଳ ରହିବ

ତମର ଯୁବକ ମନ ? । ୮ ।

ଗୋରାଙ୍କୁ କଳାଏ ଡରି

ଚଳନ୍ତି ପଶୁଙ୍କ ପରି

ଆଫରିକାବାସୀ ଭାଇଏ ଡାକିଲେ

ଚାଲିଲ ନ କରି ଭୟ,

ମଥାର ରକତ ଢ଼ାଳିଦେଇ ତମେ

ଅରି-ମନ କଲ ଜୟ । ୯ ।

ଭଲ ଭଲ ବହି ପଢ଼ି ଜୀବନକୁ ଦେଲ ଗଢ଼ି

ସବୁ ଧରମର ମରମ ଶିଖିଲ

ସତ୍ୟକୁ ବିକିଲ ପ୍ରାଣ

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଦଧିଚିଠୁଁ ବଳି

ତମ ଛାତି ହାଡ଼ ଟାଣ ? ।୧୦ ।

ଛୁଆଁ ଅଛୁଆଁର ଭେଦ ମନେ ଦେଲା ଘୋର ଖେଦ

ଭୋକ ଉପାସରେ ବିଭୁଙ୍କୁ ଡାକିଲ

ଏ ପାପ ଦୁରିତ ଲାଗି,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ବଣକୁ ନ ଯାଇ

ହେବ ବୋଲି ଏଡ଼େ ଯୋଗୀ ? । ୧୧ ।

ତମ ଶାଣ ଦିଆ ନୀତି ସଦା ଓଜନ ତଉଲ ପ୍ରୀତି

କସ୍ତୁରିବା’ଙ୍କୁ ଭୋଗ ବିଳାସରୁ

ରଖିଲା ବହୁତ ଦୂରେ,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ସିନ୍ଦୂର ଘେନି ସେ

ଫେରିବେ ସରଗ ପୁରେ ? । ୧୨ ।

ଯେତେ ଥିଲେ ଯୁଗ ନେତା ସବୁରି ଗୋଟିଏ ଚିନ୍ତା

ଦେଶରୁ ହଟାଇ ବିଦେଶୀ ଶାସକେ

ହାସଲ କରିବେ ଦାବି

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଫେରାଇ ଆଣିବ

ତୁମେ ଆମେ ଦେଶ ଚାବି ? । ୧୩ ।

କି ମନ୍ତ୍ର ପଢ଼ିଲ ଆସି ଆମ ଦେଶର ମୂଲିଆ ଚାଷୀ

ଯୋଗୀ, ଭୋଗୀ, ରୋଗୀ ତେଜି ସୁତ ଦାରା

ସାଜିଲେ ତୁମରି ସୈନ୍ୟ,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ବଇରୀ ତମର

କହିବେ ତୁମକୁ ଧନ୍ୟ ? । ୧୪ ।

ଲୁଣ ଆଇନକୁ ଭାଙ୍ଗି ନେଇ କେତେ ଜଣ ସଙ୍ଗୀ

ଦରିଆ କୂଳରୁ ବାହାରିଲ ଯେବେ

ଚମକି ପଡ଼ିଲା ପୃଥ୍ୱୀ,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଦେଖାଇବ ତମେ

ବନ୍ଧୁକ ମୁନକୁ ଛାତି ? । ୧୫ ।

ବିଭୁ ପାଦେ ରଖି ଲୟ ମନ ଧ୍ୟାନ କରି ଥୟ

ଶାସନ କଳର ନାଗସାପକୁ ତ

ଖେଳାଇଲ କେଳା ପରି,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ହସି ହସି ତା’ର

ମଥାମଣି ନେବ ହରି ? ।୧୬ ।

କରିଥିଲ ଯେବେ ସନ୍ଧି ଖଦି ପାଞ୍ଚ ହାତି ପିନ୍ଧି

ଗୋଲଟେବୁଲରେ ଯୋଗ ଦେଇ ତୁମେ,

କହିଲ ଜାତିର କଥା,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଭାରତ ଭିତରେ

ଅଛି ବୋଲି ଏଡ଼େ ମଥା ? । ୧୭ ।

ସବୁ ଜୀବ ପ୍ରତି ଦୟା କିଏ ସମଜିଛି ତମ ମାୟା

ଫୁଲଗଛୁ ଫୁଲ ତୋଳୁ ତ ନ ଥିଲ,

ଗଛକୁ କାଟିବ ବୋଲି

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ମଣିଷ ହାତରେ

ମରିବ ଖାଇକି ଗୁଳି ? । ୧୮ ।

ରହିଛି ତମର ଗୀତା ମାଟିରେ ମିଶିଛି ଚିତା

ପାଗଳ ମାରିଲା ଥରେ ସିନା ଗୁଳି

ଆମେ ଗୁଳି କରୁ ନିତି,

ଜଗତ ଜାଣଇ ଗାନ୍ଧୀଠାରୁ ବଡ଼

ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅହିଂସା ନୀତି । ୧୯ ।

ଦୁଇ ନାବେ ଦେଇ ପାଦ ଆମେ ବିବେକର କରୁ ଶ୍ରାଦ୍ଧ

ମାମୁ ବେକ ଧରି କାନ୍ଦୁ କେତେବେଳେ,

ମାଈଁ ବେକ ଧରି କାନ୍ଦୁ,

ଭୋକିଲା ପେଟକୁ ଯାହା ମିଳେ ଯେବେ

କଲବଲ ହୋଇ ରାନ୍ଧୁ । ୨୦ ।

ପ୍ରକୃତି ଦେଖାଏ ଆଖି ଯାଏ ସବୁରି ରକତ ଶୁଖି

ବଢ଼ି ମରୁଡ଼ିରେ ସଢ଼ି ଯାଇ ଆମେ

ଭାବନାରେ କାଟୁ ଦିନ,

ନିକମା ସଂଖ୍ୟାତ ବଢ଼ି ଚାଲିଅଛି

କରିବ କେ ସମାଧାନ ? । ୨୧ ।

ଧରି ଛୋଟ ଛୋଟ କଥା ଫଟାଫଟି ହେଉ ମଥା

ଗୋଟିଏ ମାଆର ପିଲା ସବୁ ଆମେ

ଯାଉ ଏ କଥାଟି ଭୁଲି

ନିଜ ବାଟେ ନିଜେ କଣ୍ଟା ପୋତୁଅଛୁ

ଆଖିରେ ପକାଇ ଧୂଳି । ୨୨ ।

ଦୁନିଆର ଦଶା ଦେଖି ମନ ଯାଉଅଛି ଶଙ୍କି

ହଳାହଳ ବୋମା ତିଆରେ ମଣିଷ

ମାରିବାକୁ ନିଜ ବଂଶ,

କିଏ ସେ କହିବ ଆଖି ପିଛୁଳାକେ

ନୋହିବ ଏ ଧରା ଧ୍ୱଂସ । ୨୩ ।

ଗତଣନ୍ତ୍ର ମଥା ପିଟେ ରକତର ସୁଅ ଛୁଟେ

କୋଟି କୋଟି ଲୋକ ଥକାମରା ହୋଇ

ଅଛନ୍ତି ଆକାଶେ ଚାହିଁ,

ପ୍ରଳୟର ସ୍ରୋତ ମାଡ଼ି ଆସୁଅଛି

ବୁଦ୍ଧି ବାଟ ଦିଶୁ ନାହିଁ । ୨୪ ।

ନ ଧରିଲେ ତମ ନୀତି ନିଶ୍ଚେ ଜଳିଯିବ ଏହି କ୍ଷିତି

ଡାକେ ହିମାଚଳ ଡାକେ ସୀମାଚଳ

ଡାକନ୍ତି ସପତ ସିନ୍ଧୁ,

ଏ ଘୋର ସଙ୍କଟେ ଦେଖା ଦିଅ ଆସି

ହେ ମୋର ବିଶ୍ୱବନ୍ଧୁ । ୨୫ ।

ମୁକ୍ତି ସେନା ! ମୁକ୍ତି ସେନା !

ଦୁଃଖ କି ଭାଇ କି ଅବା ଭୟ ?

ନାୟକ ତୋହର ଅନ୍ତର ଚିର

କରାଳ ମୃତ୍ୟୁ କରିଛି ଜୟ ?

ଗର୍ବେ ନିଶାଣ ଆଜି ତୋଳି ଧର

ମୃତ୍ୟୁ ଦୁଃଖେ ଫୁତ୍କାର କର !

ପୋଛ ସେ ଅଶ୍ରୁ ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟେ

ମିଳିତ କର ତୋ ଶକ୍ତିଚୟ

ଭୈରବେ ଗାଅ, ଗମ୍ଭୀରେ ଗାଅ,

ସତ୍ୟକୁ କିଏ କରିବ ଭୟ ?

ନାହିଁରେ ଭୟ !

ତୋହରି ତ୍ୟାଗର ଭସ୍ମ ଉପରେ

ଉଡ଼ିବ ସତ୍ୟ ଧ୍ୱଜା !

ଆରେ, ଭୈରବ ଭେରୀ ବଜା !

କମ୍ପି ଉଠୁ ସେ ଶୀତଳ ରକ୍ତ

କମ୍ପୁ ମିଥ୍ୟା ମଜ୍ଜା ।

କହ କହତ ନ କରିବୁ ଶିର

ଦେବୁଁରେ ରକତ ନୟନର ନୀର

ନ ଟଳିବ ପାଦ ମୁକ୍ତି ମାର୍ଗୁ

ନ ଟଳିବ କେବେ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଲୟ,

ସତ୍ୟକୁ କିଏ କରିବ ଜୟ ?

ତୁମେ ଆଜି ମନେପଡ଼

ମର୍ମଦାହୀ ଜ୍ୱଳନର ଅସହ୍ୟ ଉତ୍ତାପେ,

ତୁମେ ଆଜି ମନେପଡ଼

ରକ୍ତପାୟୀ ସଭ୍ୟତାର କ୍ରୂର ଅଭିଶାପେ,

ତୁମେ ଆଜି ମନେପଡ଼

ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ବିବେକର ଖାଣ୍ଡବ ଦହନେ,

ମନେପଡ଼ ତୁମେ ଆଜି

ଏ ଅଶାନ୍ତ ହୃଦୟର ଦଗ୍‌ଧ ଫୁଲବନେ-

ସ୍ତବ୍ଧ ଯେବେ ଚିତ୍ତ ଓ ଚେତନା,

କେତେଦୂରେ କୁହ ତୁମେ

ହେ ପ୍ରିୟ ଗାନ୍ଧୀଜୀ !

ତୁମରି ସେ କଳ୍ପନାର ସ୍ୱର୍ଗରାଜ୍ୟ ?

କେତେ ଦୂରେ ଶାନ୍ତ-ସୌମ୍ୟ ସୁନାର ହସ୍ତିନା ?

ସେଦିନର ମର୍ମଥରା

ରକ୍ତାକ୍ତ ସଂଧ୍ୟାର ସ୍ମୃତି

ଆଜିବି ରହିଛି ମନେ

ବିସ୍ମୃତିର ଶତ ଉଚ୍ଚାରଣେ,

ଆମେ ଯେବେ ଗାଇଥିଲୁଁ

ବସି ବସି ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତର ସ୍ତବ;

ଦେଖିଥିଲୁଁ ସ୍ତବ୍‌ଧ ନେତ୍ରେ

ବୀଭତ୍ସ ହତ୍ୟାର ଲୀଳା

ରକ୍ତର ଉତ୍ସବ;

ଏସିଆର ନଭପଟେ

ବିଶ୍ୱର ଆଲୋକରେଖା

ହଜିଗଲ କେଉଁପରି

ଯମୁନାର ନୀଳ ନୀରଧାରେ,

ଲିଭିଗଲ କେଉଁପରି

ମାନବିକତାର ଆହେ ଦୀପ୍ତ ଦୀପ୍ତଶିଖା !

ମଦ୍ୟପାୟୀ ଝଡ଼ର ଝଂକାରେ,

ମନେପଡ଼େ, ସବୁ ମନେପଡ଼େ ॥

ତୁମକୁ ମାରିଛୁ ଆମେ ତିଳ ତିଳ କରି

ଆମେ ଯେତେ ଛଦ୍ମବେଶୀ ମାରିଚର ଦଳ;

ସତ୍ୟକୁ କରିଛୁଁ ହତ୍ୟା ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି

ମିଥ୍ୟା ଯେଣୁ ଆମର ସମ୍ବଳ;

ଶୂନ୍ୟର ସିଡ଼ିରେ ଚଢ଼ି

ବିଜୟର ସ୍ୱର୍ଦ୍ଧିତ ଗୌରବେ

ପୂର୍ଣ୍ଣତାର କରୁଛୁଁ ସନ୍ଧାନ;

ଅନ୍ଧକାର-ମହୋତ୍ସବେ

ଅର୍ଘ୍ୟ ରଚି ଘନ ତମିସ୍ରାର

ଆଲୋକର କରୁଁ ଆବାହନ ।

ହାତେ ଧରି ମଦମତ୍ତ ଦୃପ୍ତ ତରବାରୀ

ଉଡ଼ାଉଛୁଁ ଦିଗେ ଦିଗେ

ଶୁଭ୍ରପକ୍ଷ ଶାନ୍ତିର କପୋତ;

ଘୂରି ଘୂରି ନରକର

କଙ୍କରିଳ ପଙ୍କିଳ ପଥରେ

ଖୋଜୁଅଛୁଁ କେତେଦୂରେ କାହିଁ ସ୍ୱର୍ଗପଥ !

ଆପଣାକୁ ଆପେ ଭଣ୍ଡି

ଛଳନାରେ ବଳୟ ଭିତରେ

ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲ ହର୍ଷର ରୋଳେ

ମାରୁଅଛୁଁ ଯେବେ କରତାଳି;

ତୁମେକି ପଡ଼ନି ମନେ

ସେତେବେଳେ

ଶତାବ୍ଦୀର ହେ ଅଗ୍ରସାରଥି !

ବିବେକର ହେ ସତର୍କ ଜାଗ୍ରତ ପ୍ରହରୀ !!

ଲକ୍ଷ୍ୟ ଆଉ ସାଧନାର ସିଦ୍ଧ ପଥେ

ହେ ଅନନ୍ତ ପଥଚାରୀ !

ହେ ଦୁରନ୍ତ ! ହେ ଉତ୍ତାନପାଦ !

ମୃତ୍ୟୁର ସଂଗ୍ରାମେ କିନ୍ତୁ

ଲଭିଅଛ ତମେ

ଚିରନ୍ତନ ଜୀବନର ସ୍ୱାଦ ।

ସୁରୁଚି-ସୁନୀତି ମଧ୍ୟେ

ତୁମେହିଁ ମିଳନ-ବିନ୍ଦୁ

ଅପରୂପ ସମନ୍ୱୟ ପାରିଅଛ ଆଣି,

‘ସ୍ୱପ୍ନ’ ଆଉ ‘ବାସ୍ତବ’ ର

ଧ୍ରୁବ ରୂପାୟନେ

ହେ ନିପୁଣ ଦକ୍ଷ କାରିଗର

ଜୀବନର ମହାକାବ୍ୟେ

ବାକ୍ୟ ତବ ଅସରନ୍ତି କର୍ମର କାହାଣୀ ॥

ସ୍ୱପ୍ନର କୋରକ ଦିନେ

ଅବରୁଦ୍ଧ ଆମରି ପ୍ରାଣର

ଥିଲା ଯେବେ ବନ୍ଦୀ ହୋଇ

ନିରାଶା-କୁଝ୍‌ଟଟୀ ଘେରା ଘନ ଅନ୍ଧକାରେ;

ତୁମେ ହିଁ ପ୍ରଥମ ସୂର୍ଯ୍ୟ

ଜୀବନର ନଭଶ୍ଚୁମ୍ବୀ ଉତ୍ତୁଙ୍ଗ ଶିଖରେ

ନବରାଗେ ରଚି ତବ ଶୁଭ ଉଦୟନ,

ଚ୍ଛିନ୍ନ କରି ରଜନୀର

ଘନଘୋର ତିମିର ବନ୍ଧନ,

ଭାଷାର ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ହାସେ

ଫୁଟାଇଲ ତାରେ;

ଗନ୍ଧଭରା ଛନ୍ଦଭରା

ବର୍ଣ୍ଣମୟ ବିଚିତ୍ର ସମ୍ଭାରେ ॥

ଲୁହରେ ଲୁହକୁ ଆଉ

ଲୁହରେ ମିଶାଇ ଲୁହ

ତୁମେଇତ ଫୁଟାଇଲ

ଲକ୍ଷ ରିକ୍ତ ମାନସ-ଶାଖାରେ

ବିଶ୍ୱାସର ଆରକ୍ତ କରବୀ;

ପ୍ରାଣରେ ପ୍ରାଣ ଓ ପୁଣି

ହସରେ ମିଶାଇ ହସ

ତୁମେ ହିଁ ତ ଛୁଟାଇଲ

ଅଗଣିତ ଜୀବନ-ବୀଣାରେ

ଲାସ୍ୟମୟୀ ଆଶାରେ ପୂରବୀ ।

ଶୀତାର୍ତ୍ତ ଧରାର ବୁକେ

ବସନ୍ତର କଲ ଆବାହନ,

ମୃତନଦୀ ବୁକେ ତୁମେ

ଆଣିଦେଲ ଅଜସ୍ର-ପ୍ଲାବନ ।

ତେଣୁ ଆଜି ଶତାବ୍ଦୀର ଜୟଯାତ୍ରା ପଥେ

ଶକ୍ତିମାନ ହେ ଅଗ୍ର-ପଥିକ !

ସମୟରେ ମହାକାଶେ

ତୁମେ ଚିର ଦୀପ୍ତିମାନ,

ତୁମେ ଚିର ବହ୍ନିମାନ

ଅନିର୍ବାଣ ଜ୍ୱଳନ୍ତ ଜ୍ୟୋତିଷ୍କ ॥

ହେ ସହିତ ଗାନ୍ଧୀ

ଆବର୍ଜନା ଜର୍ଜରିତ ଦିଲ୍ଲୀ ରାଜପଥ

ଏବେବି କମ୍ପିତ ହୁଏ

ଏବେବି ସ୍ପନ୍ଦିତ ହୁଏ

ଏବେବି ଘୋଷଣା କରେ ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ

ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ

ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ

ସତ୍ୟ ସତ୍ୟ ତିନିବାର ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ ।

ଅନେକ ମୂଲ୍ୟ ଦେଇ ଆମେ ସେ ସତ୍ୟ କିଣିଥିଲୁ

ଏବେ ଦିନେ ମାର୍କିନ ମୁଲକରେ

ମାର୍ଟିନ ଲୁଥର କିଂ

ବୁକୁର ଲୁହରେ ସେହି ସତ୍ୟ ଆମେ ଛାଣିଥିଲୁ

ପାର୍ଥସାରଥୀର ପଦକୋରକ ରକ୍ତାକ୍ତ କରି

ସେହି ସତ୍ୟ ଆମେ ଜାଣିଥିଲୁ

ଯିଶୁର ଛାତିରେ କ୍ରୁଶବିଦ୍ଧ କରି

ସେହି ସତ୍ୟ ଆମେ କିଣିଥିଲୁ

ଆର ଶତାବ୍ଦୀର ମଣିଷ ଜାତିର କୋହିନୂରକୁ

ସେହି ସତ୍ୟ ଆମେ ଜାଣିଥିଲୁ ।

ଆବର୍ଜନା ଜର୍ଜରିତ ଦିଲ୍ଲୀ ରାଜପଥ

ଏବେବି ସ୍ପନ୍ଦିତ ହୁଏ

ଏବେବି କମ୍ପିତ ହୁଏ

ଏବେ ମଧ୍ୟ ରଚିଯାଏ ସେଇ ଏକ ସତ୍ୟ

ସତ୍ୟ ସତ୍ୟ ତିନିବାର ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ

ଯୁବକର ତାଜା ଲୁହଧାରେ ହେଲା ଛଣା

ଏ ଜାତିର ବିବେକରେ କରିଦେଲା କଣା

ଅନ୍ୟାୟର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଅମୋଘ ଆଘାତ

ଛାତ୍ର ଲୋକନାଥ ।

ଅଶ୍ରୁସମ ସମୀପାତ କରିଥିଲା ଏ ହୀନ ଲେଖନୀ

ଏବେଯାଏ ସେ ସ୍ମୃତି ଲିଭାଇ ପାରିନି !

ଆଉ କି କରବୁ କହ ?

କରିନୁ କି କୋଳାହଳ ବନ୍ଦ, ସତ୍ୟାଗ୍ରହ

ଦେଇନୁ କି ଅସଂଖ୍ୟ ଭାଷଣ

ପଡ଼ିନୁ କି ବିଜୟ ଘୋଷଣା

ତିନି ତିନି ସମ୍ବାଦ ପତରେ

ତଥାପି ତୃପତ ନୁହଁ ? କହୁଛି ସତରେ !

ଏହି ଦେଶ ନୁହେଁ ଆନଭଳି

ଏହି ଦେଶ ଫାଶିକାଠ

ପ୍ରଣୟିନୀ ବାହୁର ବଲ୍ଲରୀ;

ଏହି ଦେଶ ଗୁଳି

ମାତା ସ୍ତନଠାରୁ ସୁମଧୁର

ଏହି ଦେଶ ଲାଠି, ଅଶ୍ରୁଗ୍ୟାସ୍‌

ଚନ୍ଦନରୁ ଆହୁରି କୋମଳ......

ଏହି ଦେଶ ସାହୁକାର, ସେ ତ ଅନ୍ନଦାତା !

ଏହି ଦେଶ ଜମିଦାର, ସାକ୍ଷାତ ଦେବତା !

ଏପରିକି

ଏହି ଦେଶ ଭେଜାଲ ବେପାରି,

ଚୋରା କାରବାରୀ

ଲୁଚି ଛପି ଗୁଡ଼ ଚାଟେ ପିମ୍ପୁଡ଼ିର ଧାଡ଼ି ।

ଏହିଦେଶ ନର୍କକୀଟ ଛାଡ଼ିଦିଏ

ଅମର୍ତ୍ତ୍ୟ ବିଭୂତି,

ଯାର ନାମ ଭାରତ ସଂସ୍କୃତି ?

ସେହି ସତ୍ୟ, ସେହି ଦୀପ୍ତିମୟୀ

ସେ ସହଜଜ୍ଞାନ

ସେହି ସତ୍ୟ ତୁମ ପାଇଁ ଥିଲା ଭଗବାନ ।

ସତ୍ୟ ଆଉ ଭଗବାନ ଏକ ତାର ନାମ

ସତ୍ୟ ଏକ, ସତ୍ୟ ଏକା ଶୋଷିତର ମୁକତି ସଂଗ୍ରାମ ।

ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ

ଗୁଳିର ଶିସାରେ ସିଞ୍ଚି ବୁକୁର ରକତ

ଏଜାତିର କୋଟି କୋଟି ଜନ୍ମର ଜଞ୍ଜାଳ

ନିର୍ବିକାରେ କରି ପରିଷ୍କାର

ଆପଣାକୁ ବଳିଦେଲ, ଏ ଜାତିର ରଖିଲ ମହତ

ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ

ସସାଗରା ଧରାବୁକେ ଗୌରବର ନଂଗା ପରବତ

ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ

ହେ ସହିତ ଗାନ୍ଧୀ ରଚିଅଛ ଦିଲ୍ଲୀ ଜନପଥ

ସେହି ଏକ ସତ୍ୟ ।

ଏ ଜାତିର ବୁକୁତଳେ ସେ ଅକ୍ଷୟ କ୍ଷତ

ଏକତାର, ଜୀବନର ଆହେ ପାଶୁପତ

ଲଜ୍ଜା ଲାଗେ, ଲାଗେ ଶଙ୍କା ଶତ

ଏ ଜାତି ପାରିବ ସତେ ବୁକେ ଘେନି ତୁମ ମହାବ୍ରତ

ସେଇ ଏକ ସତ୍ୟ ?

ମସ୍ତକେ ମୋର ନିତ୍ୟ ପଡ଼ୁ ହେ

ବାପୁଜୀ ତମର ଚରଣଧୂଳି

ଧନ୍ୟ ହେବ ଏ କ୍ଲିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ,

ପୁଣ୍ୟେ ଯିବ ମୋ ପରାଶ ପୁରି ।

ଦେହ ଖାଲି ଯାର ସତ୍ୟ, ପୁଣ୍ୟ,

କରୁଣା, ମୈତ୍ରୀ, ସାଧନା ବହେ,

ତାର ପଦରେଣୁ କେବଳ ପଥର

ହୀନ ମୂର୍ତ୍ତିକା ନୁହେଁ ତ ନୁହେଁ ।

ସେ ରେଣୁ ପରଶେ ବକ୍ଷେ ମୋହର

ସତ୍ୟ କୁସୁମ ଉଠିବ ଫୁଟି

ଯୁଗଯୁଗାନ୍ତ ଭ୍ରାନ୍ତି ଚିତ୍ତୁ

ମୋହର, ପଲକେ ଯିବ ହେ ତୁଟି ।

ଇତିହାସେ ଯେହୁ ଜୈତ୍ର କେତନ

ଉଡ଼ାଇଲେ ନର ରକ୍ତ ଢାଳି

ଆଜି ଅହିଂସ ତମର ବିଜୟେ

ହୃଦୟ ତାଙ୍କ ହୋଇବ ଘାରି ।

ତମ ରଣଭୂମେ ନାହିଁ ଉଠେ କାହିଁ

କ୍ରନ୍ଦନ କୋଟି ଅବଳା ମୁଖେ,

ତଥାପି ହେ ବୀର ସମର ଜାଣିଛ,

ମୈତ୍ରୀ ଫୁଟାଇ ବଇରି ବୁକେ ।

ବାର ବାର କରି ଜିଣିଲି ଯୁଦ୍ଧ,

ମୈତ୍ରୀ ଫୁଟାଇ ବଇରି ବୁକେ ।

ବାର ବାର କରି ଜିଣିଲି ଯୁଦ୍ଧ,

ହାରିଲେ ସକଳ ଶତ୍ରୁ ତବ

ନିରୀହ କ୍ଷୁଦ୍ର ତପସ୍ୱୀ ହେ

ଇତିହାସେ ପରା ଏ ଅଭିନବ ।

(୧)

ବସିଥିଲା ତେବେ ଲକ୍ଷ୍ନୌ-କଂଗ୍ରେସ

ନେତୃଜନରେ ଭେଟି

ନୀଳ ଚାଷୀକୁଳ ଦୁଃଖ ଜଣାଇବାକୁ

ଶୁକ୍ଳ ମିଳିଲା ସେଠି ।

କିଏ ସେ ତାହାରେ ଇଙ୍ଗିତେ ଦେଲା ବାଣୀ

‘ଏଇ ଗାନ୍ଧୀକି ଧର ।’

ଆତୁର ଲୋକଟି ତାଙ୍କରି ପିଛା ଧରି

ବାଢ଼ିଲା ପ୍ରାଣର ସ୍ୱର-

‘ଗାନ୍ଧୀଜୀ ତୁମେ ଆମ ଚାଷୀ ସମାଜର

ବୁଝ ଏ ବେଦନା ବ୍ୟଥା,

ତୁମେଇ କରିବ ପ୍ରତିକାର କିଛି ତା’ର,

ତୁମେ ଏକା ସାମରଥା ।’

‘ତୁମେ କିଏ ଭାଇ, ତୁମର ସହିତ ମୋର

ନାହିଁ କିଛି ପରିଚୟ,

କିଏ ତୁମେ ଭାଇ, କଅଣ ହୋଇଛି ଭଲା

ବୁଝାଇ ଟିକିଏ କହ ।’

‘ମୋର ପରିଚୟ, ମୁଁ ରାମକୁମାର ଶୁକ୍ଳ,

ଗରିବ କିଷାନ ଜଣେ,

ପରିବାର ମୁଖେ ଅନ୍ନ ଯୋଗାଇବାକୁ

ଖଟୁଚି ସ୍ୱଚ୍ଛ ମନେ ।

ହିମାଳୟ ଗିରି ଚରଣରେ ବିସ୍ତୃତ

ନେପାଳର ଆଶପାଶ

ଚମ୍ପାରଣରେ ଜମିଦାର-ଜମି ନେଇ

କରୁଅଛୁ ନୀଳ ଚାଷ ।

କର ବାବଦକୁ କୋଡ଼ିଏ କଠାରେ ଜାଣି

ତିନି କଠା ଦେଉ ଅଛୁ,

ଦିନରାତି ନାନା ଅତ୍ୟାଚାରରେ ପୁଣି

ନିପୀଡ଼ିତ ହେଉଅଛୁ ।

ଜର୍ମାନୀ ଦେଶେ କୃତ୍ରିମ ନୀଳରଙ୍ଗ

ତିଆରି ହେବାର ଜାଣି

କର ବାବଦକୁ ନୀଳ ନେଲେ ଜମିଦାର

ଲାଭ ନୁହେଁ ତାହା ହାନି ।

ଟଙ୍କାପଇସା ହିସାବରେ ନେବାପାଇଁ

କଲେ ଯେତେବେଳେ ଦାବି

ସେଇଥିରେ ଆମେ ରାଜି ହେଲୁ ନାହିଁ ଜମା,

ହାନିକର ତାହା ଭାବି ।

ନୀଳ କୋଠି ବାଲା ଗୁଣ୍ଡ ଲଗାଇ ତହୁଁ

ଖଜଣା ଆଦାୟ କଲେ,

ଚାଷୀଭାଇ ଆମେ ବିଚାରାଳୟର ପଥେ

ବାହାରିଲୁ ଦଳେ ଦଳେ ।

ମୁଁ ଆସିଥିଲି କଂଗ୍ରେସ ସାମ୍‌ନାରେ

ଗୁହାରି କରିବାପାଇଁ

ଆଶ୍ୱାସ ମୋର ବିଶ୍ୱାସ ମୋର ଏବେ

ଆଜ୍ଞା, ତୁମକୁ ପାଇ ।’

(୨)

ନୀଳ ଚାଷୀକୁଳ-ଦୁଃଖର ବିବରଣୀ

ଶୁଣି ଗଲେ ଯେତେବେଳେ

ଗାନ୍ଧୀଜୀ ସେଇ ଅଞ୍ଚଳେ ଯିବାପାଇଁ

ସ୍ୱୀକୃତି ଦେଇ ଦେଲେ ।

କ୍ଷେତ୍ରେ ଯାଇ ସେ ନେତ୍ରେ ଦେଖିଲା ପରେ

ବହୁତ ହୋଇଲେ ଭାଳି,

ମର୍ମେ ମର୍ମେ ଅନ୍ତରେ ଅନ୍ତରେ

ବ୍ୟଥିତ ହୋଇଲେ ଭାରି ।

ତାଙ୍କରି ଲାଗି ନୀଳ କୋଠି ବାଲା ତୁଲେ

କଲେ ଯାଇ ଆଲୋଚନା -

‘ତୁମେ କିଏ ଭଲା, ବାହାର ଲୋକର ସାଥେ

ଆମର କି ବୁଝାମଣା ?’

ଗାନ୍ଧୀ ବୋଇଲେ-‘ମୁଁ ନୁହେଁ ବାହାର ଲୋକ,

ତାଙ୍କରି ପ୍ରତିନିଧି,

ତାଙ୍କରିପାଇଁ ଓକିଲ ହୋଇଚି ପରା

ଲଢ଼ିବାକୁ ଯଥାବିଧି ।’

‘ଲଢ଼ିବା ପାଇଁକି ଆସିଅଛ ତୁମେ ଯଦି

କୋର୍ଟକୁ ସିଧା ଯାଅ,

ପ୍ରତିପକ୍ଷର ସଙ୍ଗରେ ଏବେ ଭଲା

ଚର୍ଚ୍ଚା କଅଣ ଚାହଁ ?’

ସେଠୁ ଫେରିଯାଇ ଗାନ୍ଧୀଜୀ କେତେ ମତେ

ଘୂରାଇଲେ ନିଜ ମଥା,

ଅତି ପରିଚିତ ଓକିଲ ବନ୍ଧୁ ମେଳେ

ଭଲ ଭାବେ ହେଲେ କଥା ।

ଚାଷୀକୁଳପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ସାଥିରେ ଘେନି

ଢାଳିଦେଲେ ମନ ପ୍ରାଣ

କମ୍ପାଇ ଦେଲେ ହାକିମ ମହଲ ପୁଣି

କୋର୍ଟ କଚେରୀମାନ ।

ତାଙ୍କ ଆଗରେ ଶୁଣାଇଲେ କେତେ ମତେ

ଆଶ୍ୱାସନାର ଭାଷା,

ତାଙ୍କର ଆଗରେ ଜଗାଇଲେ କେତେ ମତେ

ଦୀପ୍ତ ସତେଜ ଆଶା ।

ଅତ୍ୟାଚାରିତ ପକ୍ଷରେ ତାହା ଜାଣି

ଶୁଭ ମଙ୍ଗଳ ହେତୁ

ଅତ୍ୟାଚାରୀର ପକ୍ଷରେ ତାହା ପୁଣି

ଧ୍ୱଂସର ଧୂମକେତୁ ।

(୩)

ଗୋରା ଜମିଦାର ବଙ୍ଗଳା ଆବାସରେ

ରାତ୍ରିରେ ଦେଖା ଦେଇ,

ଗାନ୍ଧୀ ଦାରୁଣ ସତ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କଲେ

ଆପଣା ହୃଦୟ ଫେଇ ।

‘ଶୁଣିଚି ସାହେବ, ତୁମେମାନେ ପରା ଏବେ

ମୋ’ କାର୍ଯ୍ୟରେ ରାଗି

ଗୁଣ୍ଡାଘାତକ ଲଗାଇଚ ପରା ମତେ

ହତ୍ୟାକରିବା ଲାଗି ।

ତାହାରି ଭିତରୁ କହିଲେଣି ମତେ ଆସି

ଗୁପତ ମନ୍ତ୍ର ତବ,

ଏଠି ସେଠି ତାହା ସଂଚରିବାର ଭଲା

ହୋଇଅଛି ସମ୍ଭବ ।

ତା’ କାହିଁ ପାଇଁ କରୁଅଛ ହେ ସାହେବ

ତା’ କରୁଅଛ ଯେବେ,

ମୁଁ ତ ନିଜେ ଆସି ତୁମ ସାମ୍‌ନାରେ ଏଇ

ହାଜର ହୋଇଚି ଏବେ,

ତୁମରି ଭିତରେ ତୁମରି ହାତରେ ଏବେ

ବନ୍ଧୁକ କ’ଣ ନାହିଁ ?

ଚଞ୍ଚଳ ସାଫ୍ କରିଦେଉ ନାହଁ କିଆଁ

ଏଇ ଲାଗେ, ଏଇଠାଇଁ ?

ନିର୍ଜନ ଏଇ ଅନ୍ଧାର ରଜନୀରେ

କେହି ନାହିଁ ଏଇଠାରେ,

ଏଡ଼େ ବଡ଼ କାମ କରିବାକୁ ଯଦି ମନ,

କରିନିଅ ସୁବିଧାରେ ।

ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ଗୁପ୍ତ ସେ ସମ୍ବାଦ

ଅତି ଗୋପନୀୟ କଥା

ଶୁଣୁ ଶୁଣୁ ତହିଁ ଘୂରିଗଲା ସେଇଲାଗେ

ଗୋରା ସାହେବର ମଥା ।

ସ୍ଥିର ହୋଇ ଟିକେ ସାହେବ ଫେଇଲେ ମନ-

‘ହତ୍ୟା କରିବୁ କା’ରେ ?

ବିନା ହତ୍ୟାରେ ଆହେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଏବେ

ହତ ଏଠି ସ୍ୱେଚ୍ଛାରେ ।

କଅଣ ଯେ ତୁମେ ବୁଝି ପାରୁନାହିଁ ମୁଁ ତ,

କାହିଁ ମୋର ସୁଜ୍ଞାନ ?

ମହାନ୍‍ ଆତ୍ମା ତୁମେ ଗାନ୍ଧୀଜୀ ଆହେ,

ତୁମେ ମହା ମହୀୟାନ ।’

ସାବରମତୀର କୂଳୁ ଏକ ଲଂବାହାତ

ଲଂବିଆସେ, ତାର ଲାଲ ପଂଝା

ମଣିଷକୁ ଡାକି କହେ ରୋକିଯା’

ରୋକିଯା’,

ଧାଉଁ କାହିଁ ହୋଇ ବାଇ

କେତେ ଧନ ଓ ସଂପତି କରିବୁ ତୁ ଠୁଳ

ବିକିଛୁ ତୋ ଆତ୍ମା ଶେଷେ ପୁଣି ବିକିବୁ ନିଜକୁ

ମୁଁ ଦେବି ତୁ ଯାହା ଚାହୁଁ ଧନ

ଦେବି ମୁହିଁ ମଣିଷ ଜାତିକୁ

ଯାହା ସେ ହରାଇଅଛ ମଣିଷ ପଣକୁ ।

ଆସିଛି ‘ସମୟ’

ଦେବ ଯାହା ମୁକ୍ତି ପୁଣି ଏ ଦେଶକୁ ।

ମଣିଷର ହେବ ଦେବ ଜୟ ।

ତୁମେ

ଏତେ ବେଶୀ ସରଳ ଯେ ବୁଝି ହୁଏନି

ଏତେ ବେଶୀ ସତ ଯେ ମିଛ ମିଛ ଲାଗେ

ଏତେ ବେଶୀ ମଣିଷ ଯେ

ଦେବତା ବି କଳି ପାରେନି ତୁମ ରହସ୍ୟ

ଏତେ ପ୍ରେମମୟ ଯେ ନିଜର ବୋଲି କହି ହୁଏନି

ପୁଣି ଏତେ କାଳବ୍ରତୀ ଯେ କାଳ ବାନ୍ଧି ପାରେନି

ନିଜେ ଖାଲି ଯା’ ଅଣକାଳ ହୋଇଯାଏ ।

ସେଥିପାଇଁ ତ ତୁମକୁ ଜାଣି ପାରିଲିନି

ଚାଲି ବି ପାରିଲିନି ତୁମ ଚଲାବାଟରେ

ସେ ବାଟରେ ପରା ମଣିଷ

ଭଳି ଚାଲିବାକୁ ହୁଏ

ଆଉ ମଣିଷ ଭଳି ଚାଲିବାକୁ ହେଲେ

ଅଣ୍ଟା ସଳଖ କରି, ନାକ ସିଧା ଚାଲିବାକୁ ହୁଏ

ଘିଅ ନ ଉଠିଲେ ବି

ଆଙ୍ଗୁଳି ବଙ୍କା କରି ହୁଏନି ।

ଏମିତି ମଣିଷ ହେବାଠୁ ଠାକୁର ହେବା ସହଜ

ଖାଲି ଟିକେ ମିଛର ଚନ୍ଦନ ସିନ୍ଦୁର

ବୋଳି ଦେଲେ ହେଲେ

କିନ୍ତୁ ଥରେ ଠାକୁର ହୋଇଗଲେ

ସାତଖୁଣ୍ ମାଫ୍‌

ସବୁ ରାସ୍ତା ବି ସାଫ୍ ।

ତୁମେ ଖାଲି ଠାକୁର ଖାଲି ଠାକୁର ।

ତୁମ ନହକା ମଣିଷ ରୂପ,

ତମ ମିଠା ପାକୁଆ ହସ

ସତ ପାଇଁ ରୁଷା, ସତ ପାଇଁ କାନ୍ଦ,

ସତ ପାଇଁ ପୁଣି

ଏକା ଏକା ମରଣ ମୁହଁରେ ଚାଲିବା

ସହି ପାରିଲୁନି । ଭେଳିକରି ଗୋଳି ପାଣି

ଆମକୁ ସୁହାଏ

ଗୋଳି ପାଣିରେ ପରା ମାଛ ମାରିବା ସହଜ

ତୁମକୁ ତେଣୁ ଠାକୁର କରି ଦେଲୁ, ତୁମ ନାଁରେ

ଆମେ ସବୁ ନୂଆ ଠାକୁର ହେଲୁ ।

ଯେତେ ଠାକୁର କଲେ ବି ତୁମେ ସେଇ ମଣିଷ

ଯା’କୁ ମିଛର ଚନ୍ଦନ ସିନ୍ଦୁର ଫାଙ୍କି ପାରେନି

ବଦଳେଇ ବି ପାରେନି । କାଳର କୁଳୁ ଝର

ଯେତେ ଦୂରକୁ ଗଡ଼େଇ ନେଲେ ବି

ବାଲି ଗରଡ଼ା ତୁମ ସତ୍ୟ ସେତେ ଚିକ୍କଣ ହୁଏ

ଧାରୁଆ ବି ହୁଏ । ତୁମେ କ’ଣ ବଉଳ ଫୁଲ

ପୁରୁଣା ହେଇ ବି ବେଶୀ ବେଶୀ ମହକି ଉଠ ।

ବାପୁ ! କେବେଠୁ ତୁମକୁ ଡାକିନି ।

ଡାକିନି ବୋଲି ତ ନିଜକୁ ଚିହ୍ନୁନି,

ମଣିଷ ଚିହ୍ନୁନି

ସ୍ନେହ କାଙ୍ଗାଳ, ସତ୍ୟ କାଙ୍ଗାଳ

କାଙ୍ଗାଳି ମନଟେ ଧରି

ତୁମକୁ ଖୋଜୁଛି, ଯିଏ ଦେଖାଇ ଦେବ

ମଣିଷର ମଣିଷ ପଣ, ବଞ୍ଚେଇ ଦେବ

ଧର୍ମର ଧରମ ପଣ ।

କାଙ୍ଗାଳି ମନଟେ ଖାଲି ତୁମକୁ ଝୁରୁଛି ।

କେବେକେବେ ଈଶ୍ୱର ଓହ୍ଲେଇ ଆସନ୍ତି

ମର୍ତ୍ତ୍ୟକୁ ଅବତାର ନେଇ ।

କେବେକେବେ ପଡ଼ିଉଠି

ଚଢିଯାଏ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ମଣିଷଟିଏ

ଅବତାରୀ ହୋଇ ।

ଉଭୟଙ୍କ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଏକ ।

ଧର୍ମ ସଂସ୍ଥାପନ ଲାଗି

ଅସ୍ତିତ୍ୱଟେ ଲୋଡ଼ା ପଡେ,

ଲୋଡା ପଡେ

ମାଂସର ଦେହରେ ପୁଣି

କାୟିକ ଓ ମାନସିକ ଡାକ ।

ସତ୍ୟ, ଧର୍ମ, ଅହିଂସାର

ଇଷ୍ଟ ଉପାସକ !!

ଆଚରଣ, ଉଚ୍ଚାରଣ, ଅବତରଣରେ

ତମେ ନିତ୍ୟ ନିଷ୍ପାଦକ ।

ଅନ୍ଧାର କୋଠରୀ ଟିରେ

ଦୀପଟେ ଜାଳିବା କଣ

କମ୍‍ ବଡ଼ କଥା !!

ଦୀପ ନୁହେଁ

ଦାଉଦାଉ ସୂରୁଯଟେ ପରି

ଇଚ୍ଛାକୁ ସଳିତା କରି

ଦେହଟେ ଜାଳିଲ ।

ଦୟାରେ, ଦାନରେ

ଦହନରେ ଡହକୁଥିବା

ସହସ୍ର ଦେଶବାସୀଙ୍କୁ

ସ୍ୱାଧୀନତାର ଦୀପ୍ତି ଯାଚିଦେଲ ।

ଶିଖେଇଲ-

ଉପବାସ, ଉପାସନା

ଉଷର ମାଟିରେ ବି ଉଠିପାରେ

କେମିତି ଉର୍ବର କାମନା;

ବୁଝେଇଲ-

ଅହିଂସା, ଅସହଯୋଗ ଓ ଅହଂଗ୍ୟାନର

ଯେତେ ସବୁ ସଫଳ ଯୋଜନା ।

ବସେଇଲ-

ଆଖି, କାନ, ନାକ ବୁଜି

ଅନ୍ୟାୟକୁ ଅସହଯୋଗ କରୁଥିବା

ତିନି ନିର୍ବାହକ ଜୀବ ।

କହିଲ-

ଦେଶୀ ଖା, ଦେଶୀ ପିନ୍ଧ

ବିଦେଶୀ ବର୍ଜନ କରି

ଦେଶୀ ଚିନ୍ତା କଲେ ଯାଇ

ସ୍ୱାଧୀନତା ସମ୍ଭବ ହୋଇବ ।

ସତ୍ୟନିଷ୍ଠ, ସତ୍ୟାଗ୍ରହ, ସତ୍କର୍ମ କାରକ !

ଯୁଗେଯୁଗେ ତୁମ ନୀତି ଆଦର୍ଶରେ

ଏ ମାଟି ଉତ୍କର୍ଷ ମହକ;

ତୁମେ ପିତା, ତୁମେ କର୍ତ୍ତା

ତୁମେ ନିୟାମକ !

ମୋ ଅଖଣ୍ଡ ଭାରତବର୍ଷର

ତମେ ବିଜ୍ଞ ପ୍ରଶିକ୍ଷକ ।

ତୁମେ ଏବେ ମୌନୀ ମହାତ୍ମା

ନା ଯାଇପାର ଆଗକୁ

ନା ଶତ୍ରୁତାକୁ ମିତ୍ରତାରେ ପରିଣତ କରିପାର,

ତୁମେ ଏବେ ଦେଖନାହିଁ ସ୍ୱପ୍ନ

ରାମ ରାଜ୍ୟର ଅବା,

ସୁନେଲି ଭାରତର ।

ତୁମ ଆତ୍ମା ସନ୍ତାପିତ ହୁଏ

ତା’ ସହ ଜଳୁଥାଏ ହୁତ୍‌ହୁତ୍ ପ୍ରେମର ସହର

ଦରଦୀର ହାତ ତୁମ ଲମ୍ବି ପାରେ ନାହିଁ

ପୋଛିବାକୁ ଆଖି ଲୁହ

ସାଉଁଟି ଦେବାକୁ କ୍ଷତାକ୍ତ ହୃଦୟ ।

ଏଇତ,

ତାରବାଡ଼ ଏପଟେ ସେପଟେ

କେତେ ଯେ ବ୍ୟାକୁଳିତ ନିରୀହ ଅନ୍ତର

ଅହରହ ଖୋଜୁଥାଏ,

ତୁମ ହାତ ଶୀତଳ ପରଶ,

ଗୁଳିଗୋଳା ଶବ୍ଦର ଉହାଡ଼େ

ତୁମେ କାଳେ ଦେଖାଦେବ

ଶାନ୍ତିପାଇଁ ପୁଣିଥରେ ଅନଶନ ଆରମ୍ଭ କରିବ

ରାମରାଜ୍ୟ, ଗୀତାପାଠ, ଅହିଂସାର ଧର୍ମେ

ଦୀକ୍ଷିତ ହୁଅନ୍ତୁ ସର୍ବେ

ଇଚ୍ଛା ଥିଲା ତବ

ରାମ ନାମ ପ୍ରାର୍ଥନାରେ ପବିତ୍ର ହେଉ

ସକାଳ ଓ ସଞ୍ଜ

କୁଟି ଖାଅ କାଟି ପିନ୍ଧ

ଥିଲା ତୁମ ଜୀବନର ମନ୍ତ୍ର ।

ହେ ଯୁଗସ୍ରଷ୍ଟା ମୌନୀ ମହାତ୍ମା !

ପୁଣିଥରେ ଫେରିଆସ

ଚଳଚଞ୍ଚଳ କର ପ୍ରତିଟି ମାନବେ

ତୁମେ ହିଁ ସମର୍ଥ ତୁମେ ସ୍ୱୟଂ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ

ତୁମେତେଣୁ ଫେରିଆସ

ଫେରିଆସ

ଧନ୍ୟ ହେଉ ଏ ଭାରତବର୍ଷ ।

ପାଦେ ପାଦେ ପଛକୁ ଫେରେ ତ

ଲାଲିମାରେ ଲା’ଲେ ଲାଲ

ଅଜଗରି ସମୟର କଟା ଅଙ୍ଗ ସବୁ

ବିଚ୍ଛେଇ ପଡ଼ିଛି ପଡ଼ିଆରେ......

ଛନଛନ ସବୁଜ ଘାସର ପସରା ଭିତରୁ

ଦିଶୁଛି ସ୍ପଷ୍ଟ

ଅଶ୍ୱାରୋହିଣୀ ଦୁର୍ବିନୀତା ଏକ ତେଜସ୍ୱିନୀ ରାଣୀ

ଦିଶୁଛି ବି

କଣ୍ଠରେ ମୁକ୍ତିର ସଙ୍ଗୀତ ଓ

ଆତ୍ମାରେ ସ୍ୱାଭିମାନର ନିଆଁ ଜାଳିଜାଳି

ଆଲୋକିତ କରୁକରୁ ମୁକ୍ତି-ପଥ

ଚଢ଼ି ଯାଉଛନ୍ତି ଯୂପକାଠ

ଚିତ୍କାରୁଛି ସମୟର ଶଙ୍ଖନାଦ–

‘ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଜିନ୍ଦାବାଦ୍‌’ ।

ଆହୁରି ଦିଶୁଛି ......

ତୋଫା ଚାନ୍ଦ, କୁନିକୁନି ତାରା

ଓ ଧଇଁ ପେଲୁଥିବା ଆକାଶକୁ

ଫଟା ଚାଳରେ ବାନ୍ଧି ଦେଇ

ଥରଟିଏ ବି ପଛକୁ ନ ଚାହିଁ

ହଳହଳ ଦୃପ୍ତପାଦର ପଟୁଆର

ଆଗେଇ ଚାଲିଛି ଗଳିଗଳି, ସହର ସହର

ଉତ୍ତରରୁ ଦକ୍ଷିଣ, ପୂର୍ବରୁ ପଶ୍ଚିମ

ଏଡେବଡ଼ ଆକ୍ରାନ୍ତିର ଏ କୋଣରୁ ସେ କୋଣ

କେତେ ଧ୍ରୁବ କେତେ ନଚିକେତା

କେତେ କେତେ ପ୍ରହ୍ଲାଦଙ୍କ

ଭକ୍ତିର ନିର୍ଯ୍ୟାସରେ ନିର୍ମିତ ସେଇ ପଟୁଆର

ଆଗେଇ ଚାଲିଛି .........

ସଞ୍ଜକୁ ଅପେକ୍ଷା ନାହିଁ

ସବୁ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ତ୍ରିସନ୍ଧ୍ୟାର ଝଣତକାର

କେତେ ଶୂର-ବୀର, ରସିକ ନାଗର, ବଇଁଶୀଆଳ

ଛାଡ଼ି ନିଜନିଜ ଆଖଡ଼ାଘର, ରଙ୍ଗଶାଳା, ଅନ୍ତଃପୁର

ସଳିତା ବନିଯିବାପାଇଁ ପରସ୍ପରରେ ଭିଡାଭିଡ଼ି

କାହିଁ ପଛରେ ରହିଲାଣି

ସେ ଅଇଁଠା ପାଟପତନି, ଆୟ-ଅଳଙ୍କାର

କ୍ରାନ୍ତିର ମଶାଲ ତେଜି

ମହାକାଳର ମହାଯଜ୍ଞପାଇଁ ସମସ୍ତେ ତୟାର

ତୁଣ୍ଡରେ ଏକଇ ମନ୍ତ୍ରର ମର୍ମର

ଗର୍ଜନର ଉତ୍ତରରେ ବର୍ଜନ

ଭର୍ତ୍ସନାର ଜବାବ ଧାରଣା

ହିଂସାର ଜବାବ ପ୍ରେମ

ଭୟର ଜବାବ ଭାବ

ଛଳନାର ଜବାବରେ

ସମର୍ପିତ ବିଶ୍ୱାସର ମଧୁଗୀତି ଗାଇ

ଆଗେଇ ଚାଲିଛି ସେ ପଟୁଆର.....

ଆଣ୍ଠୁ ଲୁଚୁ ନ ଥିବା ଖଦୀ ଖଣ୍ଡେ

ପେଜୁଆ ଆଖିରେ ଗୋ’ଲିଆ ଚଷମା

ଅଣ୍ଟାରେ ସମୟ ଓ ନଇଁ ପଡ଼ୁଥିବା

କାନ୍ଧ ଉପରେ ଶତେକ ଐତିହ୍ୟର ବୋଝ

ସହ ଆତ୍ମାରେ ଅହିଂସାର ବାଡ଼ି ଖଣ୍ଡେ ଧରି

ଅମିତ ବଳଶାଳୀ ଜଣେ ପ୍ରିୟବର

କି ସୁନ୍ଦର ଆଗେଇ ନଉଛନ୍ତି ସେଇ ପଟୁଆର !

କଡ଼ ନେଉଟାଏ ମହାକାଳ

ଲାଲକିଲ୍ଲାରେ ତ୍ରିରଙ୍ଗା ନୁହଁ

କୋଟି ସ୍ୱପ୍ନର କେତନ ଉଡ଼ଇ ଫରଫର

ଚକ ଘୂରେ

ନବ୍ୟ ପ୍ରଗତିର ନିଶାରେ

ଝୁମି ଉଠିଲା ବେଳେ

ତାଙ୍କ ଅନୁଗାମୀ ଦଳ

କେଉଁ ଅନ୍ଧାର କୋଣରେ

ଘର ଭାଙ୍ଗିଯିବା ଦୁଃଖରେ

ଲୁହଲାଳ ଆମର ସେ ପ୍ରିୟବର ?

ସବୁ ପ୍ରାପ୍ତି ଅପୂର୍ଣ୍ଣ

ସବୁ ଅପ୍ରାପ୍ତି ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ

କେଉଁ ଭ୍ରାନ୍ତିର ଭ୍ରମରେ

ଭରମି ଉଠିଲା ମହାକାଳ ଯେ

ଟଳି ପଡ଼ିଲେ ପ୍ରିୟବର ?

ମୁହୂର୍ତ୍ତକପାଇଁ ସ୍ତବ୍ଧ ଜଗତ

ଚବିତ ଚନ୍ଦ୍ର

କିନ୍ତୁ......

ପଟୁଆର ତ ଥମିବାର ନୁହଁ

ଏ ଯାତ୍ରା-ଚାଲିଛି ଚାଲିବ

ନିଶୂତିରୁ ପ୍ରଭାତି ଆଡ଼କୁ

ପୁଲକରୁ ପ୍ରଶାନ୍ତି ଆଡ଼କୁ

ଅନ୍ଧାରରୁ ଆଲୋକ ଆଡ଼କୁ

ମୃତ୍ୟୁରୁ ଅମୃତ ଆଡ଼କୁ ॥

ପରମ ତପସ୍ୱୀ

ତୁମେ ପରମ ବୀର

ଦେଶ ଦେଶ କଲ

ଧନକୁ ଭୁଲି

ପରତନ୍ତ୍ର ତାର ଅର୍ଥ

ବୁଝିଥିଲ ବୋଲି

ସ୍ୱତନ୍ତ୍ରତାର ସ୍ୱାଦ ଦେଲ

ହେ ଯୁଗ ନିର୍ମାତା

ଅହିଂସା ଅସହଯୋଗର

ମନ୍ତ୍ର ମଳରେ ଚକ୍ରବ୍ୟୁହରୁ

ଇଂରେଜଙ୍କୁ ତଡ଼ି

ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ଥାନ ଦେଲ

ହେ ବାପୁ ମହାନ୍‍

ଏକତାର ସୂତ୍ରରେ

ସଭିଙ୍କୁ ଗୁନ୍ଥି ଭେଦଭାବର

ରେଖା ଲିଭାଇଲ

ହେ ଯୁଗ ନିର୍ମାତା

ରାଷ୍ଟ୍ରକାନ୍ଧରେ ନ୍ୟସ୍ତ କଲ

ଦେଶ ଦାୟିତ୍ୱର ବୋଝ

ମାନବତାର ମନ୍ତ୍ର ଦେଇ

ମହିମା ବଖାଣିଲ କ୍ଷମାଦାନର

ହେ ସତ୍ୟ ଅହିଂସାର ପ୍ରତୀକ

ସତ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ବୁଝାଇ

କ୍ଷମତାସୀନ କଲ ଯୋଗ୍ୟଙ୍କୁ

ବୁଝାଇଲ ଆତ୍ମନିର୍ଭରତାରେ

ମଣିଷ ଛଡ଼ା ହୋଇପାରେ ଏକା

ହେ ସୁକୃତି ଶିରୋମଣି

ପରସେବାରେ ନିଜକୁ ହଜାଇ

ନିଜକୁ ପାଇବାର ସୁମନ୍ତ୍ର ଦେଲ

ତୁମେ ଗାନ୍ଧୀ ବୋଲିତ

ଚଉକି ଆଉ ସତ୍ତା

ପାଖ ତୁମ ମାଡ଼ିଲେନି

ହେ ଯୁଗାଧାର

ଯାହା ଚାହିଁଲ କରି ଦେଖାଇଲ

ଆମରଣ ଅନଶନରେ

ନିଜକୁ ଖାଲି ସୁଖାଇଲ

ଜାଣିଥିଲ ଜଟିଳର ଉତ୍ତର

ଦେଶବାସୀଙ୍କ ସହଜ ନିଃଶ୍ୱାସ ପାଇଁ

ଭୂମିର ବନ୍ଧନ କାଟିଲ

ହେ ଗ୍ରାମ ପ୍ରାଣ

ଦେଖିଲ ଗ୍ରାମରେ ଜୀବନ

ଗାଁ ଆଡ଼କୁ ଡାକି

ଶୁଣାଇଲ ଗ୍ରାମ ସ୍ପନ୍ଦନ

ହେ ସତ୍‌ପ୍ରେମ

ପ୍ରେମ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରାପ୍ତ ଶକ୍ତିକୁ

ବଳୀୟାନ ବତାଇଲ

ନା କାହାକୁ ଡରାଇଲ

ନା ନିଜେ ଡରିଲ

ହସି ହସି ଦେଶ ପାଇଁ

ଶେଷକୁ ପ୍ରାଣବଳୀ ଦେଲ

ଦେଶକୁ ବ୍ରିଟିଶ୍‍ଠୁଁ ଆଣି

ଦେଶ ନ ସଜାଡ଼ିଲା ପୂର୍ବରୁ

‘ହେ ରାମ’ ତିନିଥର ଉଚ୍ଚାରଣରେ

ଟଳି ପଡ଼ିଲେ ପ୍ରାର୍ଥନା ସଭାରେ

ନାଥୁରାମ୍ ଗଡ଼୍‍ସେ ଗୁଳି

ଆପଣଙ୍କୁ ସ୍ୱର୍ଗାସନ

ଦେଲା କି ନା

ତାହା ଅଛିଣ୍ଡା, ଅସମାହିତ

ସହସ୍ର ସମସ୍ୟାଭିତରେ ।

ଅବର୍ତ୍ତମାନର ଅନ୍ଧାର

ଘୋଟିଥିଲା ବେଳେ

ତିନୋଟି ମାଙ୍କଡ଼ ଛାଡ଼ିଗଲେ

ସୂଚନା ଥିଲା

‘ଖରାପ ଦେଖିବାନି

ଖରାପ ଶୁଣିବାନି

ଖରାପ କହିବାନି’ର

ମହିସ୍ମ ମନ୍ତ୍ର

କ’ଣ ସମାଧାନ କଲା

ମୂର୍ତ୍ତି ତିନୋଟିର ସଙ୍କେତ ?

ଆଜି ସଚରାଚର କେବଳ ଖରାପ

ଦେଖି,ପଢ଼ି ନ ପାରିବାର

ଇତର ଇତିହାସ

ଶୈଶବରୁ ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ

ନାବାଳିକାରୁ ସାବାଳିକା

ଗଣ ଦୁଷ୍କର୍ମରେ ନିପୀଡ଼ିତ ।

ହତ୍ୟା, ଗୁଣ୍ଡାରାଜ, ଦାଦାବଟି

ଧ୍ୱଂସର ତାଣ୍ଡବ ଲୀଳା

ବୋମା ବାରୁଦରେ

ଭାରତମା’ କଳା

ଶୁଣିବେନି କେମିତି

କାନକୁ ପଠାଇ ଚିତ୍କାରାରେ

ଦଲାଲି କରୁଥିବା ଲୋକମାନେ

ଏ ଦେଶର ଭାଗ୍ୟବିଧାତା !

ପାଟି ବୁଝିଲେ

ଲୁଟି ନିଅନ୍ତି ଦେଶ

ବିକି ଦିଅନ୍ତି ଝିଅ

ଋଣ ଭାରରେ ବୁଡ଼ୁଛି ଦେଶ

ଅଭାବର ସୀମରେଖା

ଖସେ ତଳକୁ ତଳ ।

ସାରା ଭାରତରେ ବିସ୍ତାରିଛି

ଗାନ୍ଧୀନଗର, ଗାନ୍ଧୀବସ୍ତି

ଗାନ୍ଧୀ ରୋଡ଼ଠୁଁ ଗାନ୍ଧୀଭବନ

ଆପଣ ଖରାରେ, ବର୍ଷାରେ ଠିଆ

ସଭିଏଁ ଆଖି ଥାଇ ବୁଜିଥା’ନ୍ତି

ବୋଧେ ଏତିକି ଆପଣଙ୍କ

କଥାକୁ ମାନିଛନ୍ତି !!

କ’ଣ ଚାହିଁଥିଲେ ଆପଣ

କ’ଣ ପାଇଲୁ ଆମେ

ଦେଶର ବେଶ ଭୂଷା

ସଂସ୍କାର ସଂସ୍କୃତି ।

ନାରୀର ଶିକ୍ଷା ପ୍ରସାରପାଇଁ

ଦେଉଥିଲେ ନାରା

ଆଜି ସବୁଠି ନାରୀ ଅସହାୟ

ନିପୀଡ଼ିତା, ଶୋଷିତା ।

କୁହବାପୁ, ଦେଢ଼ଶ’ ବର୍ଷର

ଜନ୍ମଦିନରେ, ଭାରତକୁ

ଦିଅନ୍ତୁ ବାରତା

ଜାତି ଦେଶ ଭାରତମା’ ପାଇଁ

ଆଉ ଗୋଟେ ନୂତନ ଗୀତା

ଯିଏ ଦେଖିଛି ସିଏ ଜାଣିଛି

କେତେ ସ୍ୱଚ୍ଛ ହୋଇପାରେ

ସାବରମତୀର ପାଣି,

କେତେ ବେଗବାନ ହୋଇପାରେ ତା’ର ସ୍ରୋତ

ତୁମ ରକ୍ତର ପ୍ରବାହ ପରି ।

ସାବରମତୀ କୂଳର ଛାଇ ଶୀତଳ ଅଗଣାରେ

ଲାଗୁଛି, ତଥାପି ତମେ ଏକ ଲୟରେ

ଅରଟରେ କାଟିଚାଲିଛ ସୂତା

ତୁମ ଆଣ୍ଠୁ ଲୁଚୁ ନ ଥିବା

ଗାମୁଛା ଖଣ୍ଡେ ପାଇଁ ;

ଲାଗୁଛି,ଏବେବି ତମେ ଧ୍ୟାନମୁଦ୍ରାରେ

ଅହିଂସାର ପାଶୁପତକୁ ଶାଣଦେବା ପାଇଁ

ସତ୍ୟର ଅଲିଭା ବତୀଟିଏ ତଥାପି ଜଳୁଛି

ସାବରମତୀର କେଉଁ ନିର୍ଜନ ପଠାରେ ।

ଆଶ୍ରମର କେଉଁ ଅନ୍ଧାରୀ କୋଣରେ

ଏବେବି ତମେ ଅନଶନରେ

କୋଟି କୋଟି ଜନତାଙ୍କ ଆହତ ସ୍ୱପ୍ନକୁ

ସାଉଁଳେଇ ଦେବା ପାଇଁ,

ବାସ-ବସନାହୀନ ନିରନ୍ନମାନଙ୍କ ଆଖିରୁ

ପୋଛି ଦେବାକୁ ଲୁହ

ତଥାପି ତମେ ଛୁଟିଚାଲିଛ

ଭାରତବର୍ଷର ପ୍ରତି ନଗ୍ର ପ୍ରତି ଜନପଦ ।

ଅଥଚ, ସାବରମତୀ କୂଳର

ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ଅନନ୍ତ କଳରବ ସୂଚାଇ ଦିଏ

ତୁମର ଅବର୍ତ୍ତମାନକୁ ସେମାନେ

ତଥାପି କରୁ ନାହାନ୍ତି ସ୍ୱୀକାର;

ଖବର ପାଇ ପ୍ରାର୍ଥନା ସଭାରେ

ତୁମକୁ ନ ପାଇ ଖୋଜି ବୁଲୁଛନ୍ତି

ସାରା ଆକାଶ ।

ତିନୋଟି ଗୁଳିର ଆୱ୍ୱାଜ୍ ଶୁଣି

ସେମାନେ ହୋଇ ପଡ଼ିଥିଲେ

ବିଧବା ପରି ମ୍ରିୟମାଣ;

ଚୁମିଥିଲେ ପ୍ରାର୍ଥନା ସଭାର

ରକ୍ତଭିଜା ଚଟାଣକୁ;

ଖୋଜିଥିଲେ ଆତତାୟୀର

ସେଇ ନିର୍ମମ ବନ୍ଧୁକକୁ

ଯିଏ ଏବେବି ରକ୍ତମୁଖା;

ସୁଯୋଗମାତ୍ରେ ଉଷୁମ ରକ୍ତରେ ପଖାଳିଦେବ

ଧରିତ୍ରୀର କୁଷ୍ଣାବେଶୀ;

ଭାରତମାତାର ସୁନୀଳ କବରୀକୁ

ସାବରମତୀ ପରି

ଅନେକ ସ୍ରୋତସ୍ୱୋତୀର କାଚକେଳୁ ପାଣି

ଅଚାନକ ପାଲଟିଯିବ ଲୋହିତବର୍ଣ୍ଣା

‘ସାବରମତୀର ସନ୍ଥ’ ମୁହଁରୁ

ଶେଷ ଥର ଲାଗି ‘ହେ ରାମ୍‌’ଶୁଣିବା ପରଠୁ

ଫୁଲମାନେ ଖୋଲି ନାହାନ୍ତି ପାଖୁଡା;

ସାବରମତୀର ମୀନମାନେ

ଏବେବି ଖୋଜୁଛନ୍ତି ଗୋଟେ ‘ପାକୁଆ ବୁଢ଼ା’ର

ଛଳଛଳ ହସ

ତଥାପି ... ।

ସ୍ୱପ୍ନ ଥିଲାକି : ବର୍ତ୍ତମାନ ହିଁ ଭବିଷ୍ୟତ

ଯିଏ ଯା’ର ଯେପରି ଜୀବିତ .......

ଅନ୍ଧାରରେ ଅନ୍ଧ ବଧିର ମୂକ

ଜଳ ଜଳ ଜଳି ଜଳି ନିଜେ ହିଁ ନିଜର ଶୋକ.....

ଭୋକରେ ମଲା ଯେ ମଲା

ରୋଗରେ ଗଲା ଯେ ଗଲା

କାହା ସଙ୍ଗେ କା’ର କି ସମ୍ପର୍କ ଥିଲା

ଥିଲା ବୋଧେ ଥିଲା କେବଳ

ଖଣ୍ଡ ବିଖଣ୍ଡିତ ସ୍ୱାଭିମାନ, ଆତ୍ମସମ୍ମାନ........

ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ଅଗଣନ ଭୂ-ଖଣ୍ଡ

ଦେଶ କ’ଣ ଜାତି କ’ଣ

ହୁଏତ ମାନଚିତ୍ରରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ଚିତ୍ରିତ

ଅଧୀନସ୍ଥ, କବଳିତ, କରାୟତ୍ତ

ସାଗର ସେପାରି ହିଁ ସର୍ବକର୍ତ୍ତା ହୋଇ ଚାଲିଥିଲା ।

କାନ୍ଦିବାର ମାନେ କ’ଣ

ହସିବା ? ଭଲ ପାଇବା ?

ବଞ୍ଚିରହିବା........ ?

କେବଳ କପାଳ ଆଦରି କଷ୍ଟ ପାଇବା

ରୁ ମୁକ୍ତିର ପଥ କ’ଣ

ମୃତ୍ୟୁ ନା ଅଗତ୍ୟା.....

ମୋକ୍ଷର ପଥରେ ଯିଏ ଯା’ ମାର୍ଗରେ.... ।

ଅଥଚ, ଥିଲା ଯାଏଁ ଥିବା ଯେ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ ଥିଲା.... ।

କେହି ଜଣେ : ନେତ୍ର ମେଲାଇ ଚାହିଁଲା

କେହି ଜଣେ : କର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରସାରୀ ବୁଝିଲା

କେହି ଜଣେ : ଦୃପ୍ତ କଣ୍ଠରେ କହିଲା..

କହିଲା ସେ : ମଣିଷ : ମଣିଷ..... !

କହିଲା ସେ : ଉଚ୍ଚ ନୀଚ ବର୍ଣ୍ଣ ନୁହେଁ

ଅଧୀନସ୍ଥ, କବଳିତ, କେହି କା’ର ନୁହଁ ନୁହେଁ......

ମଣିଷ : ମଣିଷ ........ !

ସହିବାର ମାନେ ନୁହେଁ ଗ୍ରହଣ କରିବା

ଆସ ଆସ ଅସଜଡ଼ା ଘର ଆମ ଆଗ ସଜାଡ଼ିବା

ଆସ ଆପଣା ଅନ୍ଧତ୍ୱରୁ ଆମେ ମୁକ୍ତ ହେବା

ନୂଆ ସ୍ୱପ୍ନ ସାକାର କରିବା......

କେହି ଜଣେ କେହି ଜଣେ ମିଳି ମିଶି

ସ୍ୱପ୍ନରେ ସ୍ୱପ୍ନକୁ ବୁଣି, ସ୍ୱପ୍ନର ସ୍ରୋତରେ ସ୍ରୋତରେ

ମହାସ୍ରୋତେ : ସମାହିତ

ମହୋଦଧି : ଉଦ୍‌ବେଳିତ ......

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ଏକତ୍ରିତ ଏକୀଭୂତ

ଜାଗ୍ରତ ଏ ଅଖଣ୍ଡ ଭାରତ...

କେଉଁ ପଶୁ କେଉଁ ପ୍ରଭୁ

ଯୁଝିପାରେ ଐକ୍ୟବଦ୍ଧ

ଅଙ୍ଗୀକାରବଦ୍ଧ ଏ

ଏ ଜାତି ସହିତ.... !

ପଶ୍ଚିମର ଦୀପ୍ତି ଅସ୍ତମିତ

କ୍ରାନ୍ତିର ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଦ୍ଭାସିତ......

ହାଃ ବିଶ୍ୱ ଚକିତ, ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ......

ହେ ମହାନ୍ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ, ସହିଦ, ଅମର....

ସ୍ୱପ୍ନଦ୍ରଷ୍ଟା, ମହାତ୍ମା, ସାଧକ,

ଦେଶଭକ୍ତ........ ।

ଏ ଜାତିର ଏ ମାଟିର ଘେନ ପ୍ରଣିପାତ

ଘେନ ପ୍ରଣିପାତ !

ଗୋଟେ ଦେଶର ପରିଚିତପାଇଁ

ଗୋଟେ ନାଁ ହିଁ ଯଥେଷ୍ଟ

ମୋହନ ଦାସ କରମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧୀ

ଅକଥନୀୟ ନିର୍ଯାତନାରେ

ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥିବା ବେଳେ ଅଣ୍ଟା

ରକ୍ତରେ ମୁହଁ ପଖାଳୁଥିବା ବେଳେ ସମୟ

ଗୋଲାମରେ ପେଶି ହେଇ ଯାଉଥିବାବେଳେ ଜୀବନ

ଘନଅନ୍ଧାରରେ ବୁଡ଼ିଥିଲାବେଳେ ଗୋଟା ଦେଶ

ତୁଣ୍ଡରେ ତାଲା ପଡ଼ିଥିବାବେଳେ ଆମର

ଉଦିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଭଳି ଉଭା ହୋଇଥିଲ ତମେ

ତମ ଚତୁଃପାଶ୍ୱର୍ରେ ଘୂରି ବୁଲୁଥିବା

ଆଶା, ଆଶ୍ୱାସନା ଭଳି କିଛି ଦୃଶ୍ୟ

ସମ୍ଭବ ଓ ସମ୍ଭାବନା ଭଳି କିଛି ଶବ୍ଦ

ଚୁମ୍ବକ ଭଳି ଟାଣିଥିଲା ଜନପ୍ରାଣ

ମୋହରେ ହୋଇଥିଲା ମାତାଲ

ତମ ଯାଦୁର ସମ୍ମୋହନରେ

ସମ୍ମୋହିତ ହେବା ଭଳି ତମ ଅହିଂସାର ଅସ୍ତ୍ରରେ

ପରାହତ ହୋଇଥିଲେ ସେମାନେ

ତମ କଥ୍ୟ ଓ କର୍ମର ସଚ୍ଚୋଟତାରେ

ଅଣନିଃଶ୍ୱାସୀ ହୋଇଥିଲା ଗୋଟେ ଜାତି

ତମ ଏକନିଷ୍ଠ ମୌନତା

ଭାଙ୍ଗି ଦେଇଥିଲା ସେମାନଙ୍କ ପଞ୍ଜରା ହାଡ଼

ତମ ଅସହଯୋଗର ଅଦମ୍ୟ ପରାକାଷ୍ଠାରେ

ଛତ୍ରଭଙ୍ଗ ଦେଇଥିଲା ଗୋଟେ ପରାଙ୍ଗପୁଷ୍ଟ

ତମର ସାମାନ୍ୟ ଆହ୍ୱାନରେ

ସେମାନେ ହୋଇଥିଲେ ବୁଦ୍ଧିଭ୍ରଷ୍ଟ, ବିଚଳିତ

ବର୍ଷବର୍ଷର ପରାଧୀନତା

ଲେଖିଥିଲା ଯେଉଁ ମର୍ମନ୍ତୁଦ ଇତିହାସ

ଗାଉଥିଲା ଯେଉଁ କାନ୍ଦୁରା କାହାଣୀ

ବିଳପି ଉଠୁଥିଲା ରାତି ଅଧରେ କେବେକେବେ

ତମେ ପକାଇଥିଲ ସେଥିରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚ୍ଛେଦ

ତେଜି ଦେଇଥିଲ ଆଶାର ଆଲୋକର ବଳିତା

ଯେଉଁ ଆଲୁଅପାଇଁ ଏତେ

ସଂଘର୍ଷ, ଜୀବନ ଦାନ

ଏତେ ତ୍ୟାଗ, ତିତିକ୍ଷା, ସମର୍ପଣ ଭାବ

କେବଳ ତମେହିଁ ଦେଇପାର

ହଁ, ହଁ ତମେହିଁ ତ ଦେଇପାର ମୋହନ ଦାସ ।

ପର୍ସ ଓ ପକେଟ ଭିତରେ

ଯେଉଁ ଲକ୍ଷ୍ମୀମନ୍ତ ପୁରୁଷର ଫଟୋ

ସେହିଁ କ’ଣ ଛକ ମଝିରେ

ଠିଆ ହୋଇଥାଏ ଫକୀର ବେଶରେ.....

କେହି ଜଣେ କେମିତି

ଇଚ୍ଛାରେ ଦରିଦ୍ର ହୁଏ କେଜାଣି !

ପିଲାବେଳୁ ପ୍ରତି ଅଗଷ୍ଟ ପନ୍ଦରରେ

ମୁଁ ପତାକା ପରି ଉଡ଼େଇଛି ତା’ ନାଆଁ

ପ୍ରତି ଅକ୍ଟୋବର ଦୁଇ

ଜିନ୍ଦାବାଦ୍ ହୋଇ ରହିଛି ମୋ’ ଓଠରେ

ମୁଁ ବି ମତେ ହତ୍ୟା କରିଛି

ପ୍ରତି ଜାନୁୟାରୀ ତିରିଶରେ ।

ମୋର ବୋଧେ ଆଉ କେହି

ଈଶ୍ୱର ନ ଥିଲେ ସେତେବେଳେ ।

ଥରେଥରେ ଦେଖେ, ଶବ୍ଦଟିଏ

ଆଣ୍ଠୁମାଡ଼ି ତାକୁ ପ୍ରଣାମ କରୁଛି

ଅଥଚ ଆଖି ଉଡ଼େଇଲାବେଳକୁ

ଗୁଳିବିଦ୍ଧ ଗୋଟେ ଦେଶର ଛାତି ।

ଥରେଥରେ ଦେଖେ, ଯେଉଁମାନେ

ତା’ କ୍ରୁଶବିଦ୍ଧ ଫଟୋକୁ ଦେବତା କରି

ବସିଛନ୍ତି ସିଂହାସନ ଉପରେ

ସେଇମାନେହିଁ ତା’ ହତ୍ୟାକାରୀ ।

ପ୍ରଜାପତି ବେଶରେ

ଉଡ଼ିଯା’ନ୍ତି ଅନେକ ଜୟ ଜୟକାର

ପରାଜୟ ବି ପାରାଙ୍କ ପରି

ବସିଥାଏ ଭୋକର ଭଙ୍ଗାକାନ୍ଥ ଉପରେ ।

ଇତିହାସ ବିକୁଥାଏ ଅହିଂସାର ପୋଷ୍ଟକାର୍ଡ଼

ହେଲେ ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ

ପୋଡୁଥାଏ ଅକ୍ଷରମାନଙ୍କ ଆୟୁଷ ।

ଅଧା ଅନ୍ଧାର ଓ ଅଧା ହାହାକାର ପିନ୍ଧି

ଅରଣ୍ୟଟେ ବୁଲୁଥାଏ ଗାଆଁ ଓ ସହରରେ ।

ମୁଁ ତା’ ଗୋଲଚଷମାର କାଚରୁ

ପୋଛିଦିଏ ରକ୍ତର ଧୂଳି

ତା’ ଆଖିତଳେ ବୋଧହୁଏ

ଝୁଲୁଥାଏ ଦି’ଠୋପା ପାଣି ।

ମୁଁ ତା’ ମୁହଁ ଉପରୁ ପୋଛିଦିଏ

କୁମ୍ଭୀରମାନଙ୍କ କାନ୍ଦଣାର କୁହୁଡ଼ି ।

ଚା’ ପରି ଉତୁରିପଡ଼ୁଥିବା ସମୟ

ଅଜାଡ଼ି ହୋଇପଡେ କୋଇଲାଗୁଣ୍ଡ ପରି ।

ସବୁ ଉଚ୍ଚାରଣ ଭୁଲଯାଏ ମୋ’ ଶବ୍ଦର ଓଠ ।

ତା’ ରାତି ରଙ୍ଗର ଷ୍ଟାଚ୍ୟୁ

ସକାଳଟେ ଛଡା ଆଉ କ’ଣ ଯେ ମାଗିଛି ଆମକୁ .......

ଗୁଳିକରି ମାରିପାରିଲନି

ଏବେ ଗାଳି କରୁଛ

ହେ ବାଉଳା ବାମନ ବାହିନୀ

ଚନ୍ଦ୍ରକୁ ହାତ ବଢ଼ାଉଛ !

ସର୍ବଧର୍ମ ସମନ୍ୱୟ

ସଦ୍‌ଭାବ ଓ ସହନଶୀତଳା

ଥିଲା ଯାର ବାଣୀ

କେତେ ଶକ୍ତି, ଦେଶଭକ୍ତି

ଥିଲା ସେ ଶପଥ ପଥରେ

ଅଜ୍ଞ ଅଧମମାନେ

ଅଦ୍ୟାବଧି ଅକ୍ଷମ ବୁଝିବାକୁ

ପାରିଲେନି ଜାଣି !!

ସେ ଥିଲା ଶାନ୍ତିର ଦୂତ

କଣ୍ଠେ ଗାଇ ସଂହତି ସଂହିତା

ସଙ୍ଖୋଳିଲା ସର୍ବଜନ, ଦେଖାଇଲା ବାଟ

ପଢାଇଲା ସଂଗ୍ରାମର ପାଠ

ହାତେ ଧରି ଅହିଂସାର ଅମୋଘ ଅସ୍ତ୍ର

ବ୍ରିଟିଶ ହେଲା ବିଚଳିତ, ବିବଶ, ବିବସ୍ତ୍ର !!!

ଭାଇଚାରା ଭାଙ୍ଗିବାର ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରକାରୀ

ସାଜିଛ ବଇରୀ

ହେଲେ ହେ ନିର୍ବୋଧ ଗୋଷ୍ଠୀ, ମନେରଖ

ତୁମ ବର୍ବରକାଣ୍ଡ, ନଷ୍ଟ ନକ୍ସା, ମୌଳବାଦୀ ମନ୍ତ୍ର

ବିକଟାଳ, ବିଭତ୍ସ, ବିକୃତ ବିଚାର

ବିଭେଦ ଓ ବିଭାଜନ ସୂତ୍ର, ଧର୍ମର ଧୃବୀକରଣ

ଦେଇପାରେ ସତ୍ତା, ସିଂହାସନ

ଅଥଚ ଶତଚେଷ୍ଟା ସତ୍ତ୍ୱେ

ନିନ୍ଦା, କୁତ୍ସା, ଭର୍ତ୍ସନା ଓ ଅପବାଦ ଅଳନ୍ଧୁ

ଭିତରୁ ମୁକ୍ତା ପରି ଚମକୁଥିବ ସେ ଗାନ୍ଧୀ

ପ୍ରତିଥର, ପ୍ରତିଟି ନିୟତ

ତୁମ ବ୍ୟର୍ଥ ପ୍ରୟାସର ଛାତି ଚିରି !!!!

ଚଷମାଟେ ସବୁବେଳେ

ଲୋଡ଼ା ହୁଏ ।

କେବେ ପଢ଼ିବାକୁ

କେବେ ଚିହ୍ନିବାକୁ ।

ଚଷମା ବି ବୁଢ଼ା ହୋଇଯାଏ

ମଣିଷଙ୍କ ପରି ।

ବୁଢ଼ା ମଣିଷଟି ଆଉ

ଦରକାରରେ ଲାଗେନା

ହେଲେ ବୁଢ଼ା ଚଷମାଟି

କେବେ ପୁଣି କାମରେ ଲାଗେ ।

ତମେ ସିନା ଆଉ ଲୋଡ଼ା ନାହିଁ ବାପୁ

କେବେ ଫୁଲମାଳା ପିନ୍ଧିବା ଛଡ଼ା

କିନ୍ତୁ ତମ ପୁରୁଣା (ବୁଢ଼ା) ଚଷମାର

ଏବେ ଭାରି ଲୋଡ଼଼ା ଏଠି

ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଆଣିବା ପାଇଁ ।

ମନରେ ନୁହଁ

ପରିବେଶରେ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ପାଇଁ ।

ତମେ କ’ଣ କେବେ ଭାବିଥିଲ

ବାପୁ, ତମେ ଦିନେ ଅଲୋଡ଼ା

ହୋଇଗଲା ପରେ

ଛକ ବଜାର ମାନଙ୍କରେ ମାଳମାଳ

ତମ ରଂଗ ଛଡ଼ା, ଆଉ କୋଉଠି

କାଉ, ପାରାଙ୍କ ମଳରେ

ତମ ବିଚିତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣା ଷ୍ଟାଚ୍ୟୁ

ମାନଙ୍କ ଉପରୁ ନଜର ହଟି

ଦୃଷ୍ଟି ସବୁ ଲାଗି ଯିବ

କାନ୍ଥ ବାଡ଼ରେ ସହିତ

ତମ ଚଷମାର ନୂତନ ଅବୟବ ଉପରେ ।

ଦେଖ ବାପୁ,

ତମ ସ୍ୱପ୍ନର ଭାରତରେ

ଏବେ ଯୁବକ ପିଉଛି

ଧର୍ମର ଅଫିମ, ଧର୍ମ ପାଇଁ

ଭୁଷୁଡ଼ୁଛି ସଂପର୍କର ପ୍ରାଚୀର ।

ଦିବା ଆଲୋକରେ ଧର୍ଷିତା ହୋଇ

ମଉଳି ଯାଉଛନ୍ତି ଫୁଟିବା ଆଗରୁ

ଫୁଲ କଢ଼ି ସବୁ ।

ତମ ସ୍ୱପ୍ନର ରାମ ରାଜ୍ୟରେ

ଆଜିକାଲି କଟକଣା

ଖାଇବାରେ, ପଢ଼ିବାରେ କି

ପସନ୍ଦର ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବାରେ ।

ଯୋଉମାନେ ଲଢ଼ିଥିଲେ

ଦେଖ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ତମ ସଂଗେ

ସେମାନେ ଆଜି ସବୁ

ଭୁଲ ପାଲଟି ଗଲେଣି

ନୂଆ ଦେଶପ୍ରେମର ବ୍ୟାଖନରେ ।

ଖୁସି ହୁଅ ବାପୁ

ତମେ ଦୂର ଆକାଶର ତାରା ହେବା ପରେ

ତମ ଗାନ୍ଧୀ ଚଷମାରେ ଦେଖି

ଏ ଦେଶ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ଖୋଜୁଛି ।

ଫେରି ଆସି ଦେଖିଯାଅ ବାପୁ

ଏବେ ଆମ ଦେଶ ବଦଳୁଛି ॥

କି ହେବ ବାପୁ ହେ

ତମ ବନ୍ଦ ବାକ୍ସ ଭିତରର ଆଣ୍ଠୁ ନ ନୁଚା ଖଦୀ

ଗୋଲ ଚଷମା, ଅଣ୍ଟା ବନ୍ଧା ଘଡ଼ି !!

ମୋ ନୂଆ ନୂଆ ସତ୍ୟଗ୍ରହରେ ଆଗ୍ରହ ଥିଲେବି

ତା’କୁ ମୁଁ ଆଉ ଆଦରି ନେଇପାରୁନାହିଁ

ତୁଛାଟାରେ ସିନା ସାବରମତୀରେ ବଂଶୀ ବାହୁନଇ

ଏବେ ମୁଁ ଚାଲେନା, ତୁମେ ଚାଲନା

ଚାଲେ ଛାଇ, ଚାଲେ ଛାଇ, ଚାଲେ ଛାଇ,

କି ବିଚିତ୍ର ଜୀବ ତମେ ବାପୁ,

ତମକୁ ମାରିଲେ, ମାଡ଼ ନିଜଠି ବାଜେ

ତମ ସତ୍ୟତାର ପରୀକ୍ଷାରେ ମୁଁ ଫେଲ୍

ହଁ ମ, ମୁଁ ଏଠି ଶୁଣେ, ଯଦିଓ କିଏ କହେ ଜାଣେନା

‘ଗାନ୍ଧୀ ଗହଳେ ସୃଷ୍ଟି ନାଶ

ଗାନ୍ଧୀ ବିହୁନେ ସୃଷ୍ଟି ନାଶ’

ମୁଁ ଖାଲି ଶୁଣେ, ଛାତିରୁ କୋହ ଉଠେ ।

ତମକୁ ଦେଖିଲେ ଆଖିରେ ଲୁହ ଆସେ ।

ଏବେ ତ

ଛକରେ ଛକରେ ଛୁରୀ

ଗଳିରେ ଗଳିରେ ଗୁଳି

ମୋଡ଼ରେ ମୋଡ଼ରେ ମୃତ୍ୟୁ !

ବାପୁ, ତମ କବିତା ଜଲଦି ଶେଷ କର

ମୋ’ ରକ୍ତରେ ଆଉ

ପ୍ରେମ ଓ ଅହିଂସାର ଭିକାରୀ ହୋଇ ଶୋଇବ କେତେ ?

ହେ’ ମହାମାନବିକତାର ଓସ୍ତାଦ୍ ଖେଳାଳି

ମତେ ଶିକାର କର ।

ନା ନା କେବେ ହେଇନି କି ହେବନି

ଛୁରୀ, ଛୁରୀଅନା, ସୋନାଗାଚ୍ଛି, ସାବରମତୀ !

ମିଛଟାରେ ସିନା ଗାନ୍ଧୀବଚନ ପ୍ରାର୍ଥନା ଶୁଣେ

ପାଟିରୁ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ହିଁ ବାହାରେ

ତମ ନୂଆ ନୂଆ ସତ୍ୟାଗ୍ରହରେ ଆଗ୍ରହ ଥିଲେବି

ଆଉ ଚାଲିପାରେ ନାହିଁ

ଏବେତ ମୁଁ ଚାଲେନା, ତମେ ଚାଲନା ଚାଲେ

କା’ ଛାଇ କା’ ଛାଇ କା’ ଛାଇ ।

ମୋତେ କ୍ଷମା କରିଦିଅ ବାପୁ

ମୁଁ ଗୋଟିଏ ଗାଲରେ ଚାପୁଡ଼ା ଖାଇ

ଆର ଗାଲ ଦେଖାଇ ପାରିବିନି

ମୁଁ ତୁମର ତିନି ମାଙ୍କଡ଼ଙ୍କ ପରି

ଆଖି, କାନ, ପାଟି ବନ୍ଦ କରି

ରହିପାରିବିନି ।

ମୁଁ ବୁଝିପାରେନା ତୁମ କଥା

ମନେକର, ସେ ଦିନ ଯଦି

ଲକ୍ଷ୍ୟଭ୍ରଷ୍ଟ ହୋଇଥା’ନ୍ତା ଆତତାୟୀ

ବା ଦେହରେ ତିନିତିନିଟା ଗୁଳି ଖାଇ

ତୁମେ ବଂଚିଯାଇଥା’ନ୍ତ,

ସବୁ କୋଳାହଳକୁ ପଛରେ ପକାଇ

ତୁମେ କ୍ଷମା କରିଦେଇଥା’ନ୍ତ ତାକୁ

ସବୁ ଆଇନକୁ ଅମାନ୍ୟ କରି

ଦାବି କରିଥା’ନ୍ତ ତା’ର ମୁକ୍ତି

ସେଥିପାଇଁ ବି ବସିଯାଇଥା’ନ୍ତ

ଆଉ ଏକ ଅନଶନରେ !

ତଥାପି ଆତତାୟୀର ସ୍ତାବକମାନେ

ତୁମକୁ ମାନି ନ ଥା’ନ୍ତେ ମହାତ୍ମାବୋଲି

ଭାବି ନେଇଥା’ନ୍ତେ

ଏହା ତୁମ ଅହିଂସାର ଏକ ଚାଲ ।

ତୁମେ ତ ଗୋଲ ଗୋଲ ଚଷମା ପିନ୍ଧି

ସବୁବେଳେ ଦେଖାଯାଉଥାଅ ବାପାଟିଏ ପରି

ତଥାପି ତୁମକୁ ବାପୁ ଡାକିଲେ

କାହାର କାହିଁକି ଦେହ ଜଳିଯାଏ,

କିଏ କାହିଁକି ତୁମ ପୁଣ୍ୟତିଥିରେ

ତୁମ ଚିତ୍ର ଉପରକୁ ଗୁଳିମାରେ

କିଏ କାହିଁକି ବର୍ଷ ବର୍ଷରୁ

ପଡ଼ିଯାଇଥାଏ ହତ୍ୟାକାରୀର ପ୍ରେମରେ ?

ଏବେ ତ ସାରାଦେଶରେ

ଘୂରିବୁଲୁଛନ୍ତି ଆତତାୟୀମାନେ,

ପ୍ରତିଦିନ କେଉଁଠି ନା କେଉଁଠି

ଗୁଳିବିଦ୍ଧ ହେଉଛ ତୁମେ,

କେଉଁଠି ନା କେଉଁଠି

ପାଳିତ ହେଉଛି ଉତ୍ସବ

ଯେବେ ଭୂମିରେ ଲୋଟିପଡ଼ୁଛି

ତୁମେ ଭଲପାଇଥିବା ମଣିଷଙ୍କ ଶବ ।

ଏବେ କାହାକୁ ଶୁଣାଇବି

ତୁମ ଅହିଂସାର ବାଣୀ,

ମୃତ୍ୟୁମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଇବି

କେଉଁ ଜୀବନର ଅର୍ଥ,

ପେଟରେ, ପିଠିରେ ଲାତ ଖାଇ

ନୀରବରେ ପାଳିବି କେଉଁ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ,

କାତ ହଜାଇ ସାରି

ତୁମେ ଦେଇଥିବା ନାଆରେ ଭାସିଭାସି

କେଉଁ କୂଳରେ ଲାଗିବି ?

ମୋତେ କ୍ଷମା କର ବାପୁ

ମୁଁ ତୁମ ଭଳି ମହାତ୍ମା ନୁହଁ ଯେ

ସତରାଚର ଆତତାୟୀଙ୍କୁ

କ୍ଷମା କରିଦେବି !